Ο Μαργίτης ήταν ένα διάσημο κωμικό έπος της αρχαϊκής εποχής από το οποίο έχουν σωθεί ελάχιστα αποσπάσματα[1]. Θεωρείται πρόδρομος της ιωνικής πεζογραφικής μυθιστορίας[2], ενώ ο κεντρικός του χαρακτήρας (ο Μαργίτης) ενέπνευσε συχνά τους μεταγενέστερους κωμωδιογράφους (όπως σημείωνε ήδη ο Αριστοτέλης στο Περί Ποιητικής έργο του)[3].
Ο Ηφαιστίων ο Αλεξανδρεύς μας πληροφορεί ότι το ποίημα παρουσίαζε μια ιδιάζουσα και πρωτότυπη μορφή, καθώς μεταξύ των -συνηθισμένων για έπος- δακτυλικών εξάμετρων στίχων παρεμβάλλονταν σε άνισα διαστήματα ιαμβικοί τρίμετροι[4].
Η Σούδα αναφέρει ως δημιουργό του τον ποιητή του 5ου π.Χ. αιώνα Πίγρητα από την Αλικαρνασσό, αδελφό της βασίλισσας της Καρίας Αρτεμισίας[5]. Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης όμως θεωρούσαν τον Μαργίτη έργο του Ομήρου[6]. Ως έργο του Ομήρου το μνημόνευαν επίσης ο Αρχίλοχος, ο Κρατίνος και ο Καλλίμαχος (όπως μας πληροφορεί ο Ευστράτιος στο έργο του Υπομνήματα εις τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη)[7] καθώς και μεταγενέστεροι συγγραφείς της ρωμαϊκής και βυζαντινής εποχής (π.χ. ο Ιωάννης Τζέτζης)[8].
Οι σύγχρονοι φιλόλογοι αμφιβάλλουν ωστόσο ως προς την πατρότητα του έργου. Υποθέτουν ότι το έπος γράφτηκε, ενδεχομένως στην Κολοφώνα της Ιωνίας, τον 6ο π.Χ. αιώνα ή προς το τέλος του 7ου από κάποιο άγνωστο ποιητή αρχικά σε δακτυλικό εξάμετρο. Αργότερα, ίσως, ο Πίγρης ή κάποιος άλλος ανασκεύασε το ποίημα εισάγοντας τα ιαμβικά τρίμετρα με στόχο να επαυξήσει το κωμικό του αποτέλεσμα[9] .
Ο κεντρικός ήρωας του έργου, ο Μαργίτης, ήταν ένας ανόητος και ανίκανος γόνος πλούσιας οικογένειας που "οι θεοί δεν τον είχαν διδάξει ούτε να σκάβει ούτε να οργώνει ούτε να κάνει κάτι άλλο"[10]. Ένας αδαής δηλαδή "ξερόλας" που "ήξερε πολλά, όμως όλα τα ήξερε άσχημα", σύμφωνα με έναν άλλο στίχο του ποιήματος που διέσωσε ο Πλάτων[11].
Το έργο φαίνεται πως ήταν δημοφιλές ιδιαίτερα μεταξύ των λαϊκών στρωμάτων και σώζονταν ακέραιο μέχρι τον 13ο μ.Χ. αιώνα[12]. Η λέξη μαργίτης πέρασε στο καθημερινό λεξιλόγιο με την σημασία του ανόητου, του γελοίου[13], η δε φράση Μαργίτης εἶ συγκαταλέγεται στην συλλογή αρχαίων παροιμιών του βυζαντινού λόγιου Μιχαήλ Αποστόλιου[14].
Ο Ηφαιστίων ο Αλεξανδρεύς μας πληροφορεί ότι το ποίημα παρουσίαζε μια ιδιάζουσα και πρωτότυπη μορφή, καθώς μεταξύ των -συνηθισμένων για έπος- δακτυλικών εξάμετρων στίχων παρεμβάλλονταν σε άνισα διαστήματα ιαμβικοί τρίμετροι[4].
 |
| "Ο Όμηρος και ο οδηγός του" Ουϊλιάμ Αντόλφ Μπουγκερώ (1874) |
Οι σύγχρονοι φιλόλογοι αμφιβάλλουν ωστόσο ως προς την πατρότητα του έργου. Υποθέτουν ότι το έπος γράφτηκε, ενδεχομένως στην Κολοφώνα της Ιωνίας, τον 6ο π.Χ. αιώνα ή προς το τέλος του 7ου από κάποιο άγνωστο ποιητή αρχικά σε δακτυλικό εξάμετρο. Αργότερα, ίσως, ο Πίγρης ή κάποιος άλλος ανασκεύασε το ποίημα εισάγοντας τα ιαμβικά τρίμετρα με στόχο να επαυξήσει το κωμικό του αποτέλεσμα[9] .
Ο κεντρικός ήρωας του έργου, ο Μαργίτης, ήταν ένας ανόητος και ανίκανος γόνος πλούσιας οικογένειας που "οι θεοί δεν τον είχαν διδάξει ούτε να σκάβει ούτε να οργώνει ούτε να κάνει κάτι άλλο"[10]. Ένας αδαής δηλαδή "ξερόλας" που "ήξερε πολλά, όμως όλα τα ήξερε άσχημα", σύμφωνα με έναν άλλο στίχο του ποιήματος που διέσωσε ο Πλάτων[11].
Το έργο φαίνεται πως ήταν δημοφιλές ιδιαίτερα μεταξύ των λαϊκών στρωμάτων και σώζονταν ακέραιο μέχρι τον 13ο μ.Χ. αιώνα[12]. Η λέξη μαργίτης πέρασε στο καθημερινό λεξιλόγιο με την σημασία του ανόητου, του γελοίου[13], η δε φράση Μαργίτης εἶ συγκαταλέγεται στην συλλογή αρχαίων παροιμιών του βυζαντινού λόγιου Μιχαήλ Αποστόλιου[14].
Χρήστος Μπελόπουλος
2. A. Lesky, Ιστορία της Αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, σελ. 146, εκδ. Κυριακίδη, 2011.
3. Αριστοτέλης, Ποιητική, 1448b - 1449a· [ὁ γὰρ Μαργίτης ἀνάλογον ἔχει, ὥσπερ Ἰλιὰς καὶ ἡ Ὀδύσσεια πρὸς τὰς τραγῳδίας, οὕτω καὶ οὗτος πρὸς τὰς κωμῳδίας].
4. Ηφαιστίων, Εγχειρίδιον περί μέτρων, στο Scriptores metrici graeci, Λειψία, 1866.
• Gilbert Murray, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας , μτφ. Σίμος Μενάνδρος, 1922. Project Gutenberg
5. Λεξικόν Σουίδα, λήμμα: "Πίγρης".
6. Αριστοτέλης, ό.π.
7. A. Lesky, ό.π.·
[Παράγει δ’ εἰς μαρτυρίαν τοῦ εἶναι τὸν ὅλως σοφὸν ἕτερον παρὰ τόν τινα σοφὸν καί τινα ποίησιν Μαργίτην ὀνομαζομένην Ὁμήρου. Mνημονεύει δ’ αὐτῆς οὐ μόνον αὐτὸς Ἀριστοτέλης ἐν τῷ πρώτῳ Περὶ ποιητικῆς ἀλλὰ καὶ Ἀρχίλοχος καὶ Κρατῖνος καὶ Καλλίμαχος ἐν τῷ ἐπιγράμματι καὶ μαρτυροῦσιν εἶναι Ὁμήρου τὸ ποίημα.]
8. Ιωάννης Τζέτζης, Χιλιάδες IV, 867-871.
[ ...] ἅκουε τὸν Μαργίτην,
Εἰς ὅν ὁ γέρων Ὅμηρος ἡρωιάμβους γράφει.
Οὗτος ὤν γέρων νουνεχής, αὐτόχρηνα νοῦς, φρένες,
Ἐξανηρώτα, τίς αὐτὸν ἐγκυμονήσας βρέφος
Ἑκ τῆς γαστρὸς ἐγέννησεν, ἆρ' ὁ πατὴρ ἤ μήτηρ.
9. W. Smith, A dictionary of Greek and Roman biography and mythology (1867),Τόμος II. perseus
10. Αριστοτέλης, Ἠθικὰ Νικομάχεια, VI, .1141a · […ὥσπερ Ὅμηρός φησιν ἐν τῷ Μαργίτῃ τὸν δ’ οὔτ’ ἄρ σκαπτῆρα θεοὶ θέσαν οὔτ’ ἀροτῆρα οὔτ’ἄλλως τι σοφόν].
11. Πλάτων, Δεύτερος Ἀλκιβιάδης, 147b· [πολλὰ μὲν ἠπίστατο ἔργα, κακῶς δέ ἠπίστατο πάντα].
12. P. Kroh, Λεξικό αρχαίων συγγραφέων Ελλήνων και Λατίνων, USP, 1996.
13. Λήμμα "μαργίτης" στα λεξικά Φωτίου, Σούδας και Αρποκρατίονος.
14. Μιχαήλ Αποστόλιος, Συναγωγὴ παροιμιῶν. Bibl. Augustana
(Το άρθρο αναρτήθηκε από τον υπογράφοντα και στην ελληνική Βικιπαίδεια.)
1 σχόλιο:
Στο χωρίο από τα Ηθικά Νικ. μπορείτε να προσθέσετε
πάσης δ’ ἡμάρτανε τέχνης
βλ Kinkel, Epicorum Graecorum Fragmenta
Δημοσίευση σχολίου