Ο Τίμαιος ο Σοφιστής, συγγραφέας της ελληνορωμαϊκής εποχής, ήταν συντάκτης ενός ειδικού λεξικού βοηθητικού στην ανάγνωση του Πλάτωνος.
Το έργο του σώθηκε σ' ένα (και μοναδικό) βυζαντινό κώδικα του 10ου αιώνος που φυλάσσεται σήμερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας. Εκδόθηκε για πρώτη φορά τον 18ο αιώνα στην Ολλανδία με τίτλο: Τιμαίου Σοφιστοῦ Λεξικὸν περὶ τῶν παρὰ Πλατώνι λέξεων (Lexicon vocum Platonicarum).[1]
'Εκδοση D. Ruhnken - G. Koch.
2. Πατριάρχης Φώτιος, Βιβλιοθήκη, κώδικας 151, "Τίμαιος"·
[Ἀνεγνώσθη Τιμαίου πρὸς Γαιτιανὸν περὶ τῶν παρὰ Πλάτωνι λέξεων κατὰ στοιχεῖον βραχὺ πονημάτιον ἐν ἑνὶ λόγῳ].
3. W. Smith, A dictionary of Greek and Roman biography and mythology (1859), "Timaeus the Sophist", τόμος III, σελ. 1131.
4. J. Barnes, "Εισαγωγή" (σελ. 28 ) στο: Timée le Sophiste: Lexique platonicien, Brill, 2007.
5. Η συλλογή των χειρογράφων αυτών είναι γνωστή ως Bibliotheca Coisliniana olim Segueriana, και ο κώδικας με το έργο του Τιμαίου ως Coislinianus 345.
6 & 7. J. Barnes, ό.π., σελ. 58 & σελ. 12.
Το έργο του σώθηκε σ' ένα (και μοναδικό) βυζαντινό κώδικα του 10ου αιώνος που φυλάσσεται σήμερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας. Εκδόθηκε για πρώτη φορά τον 18ο αιώνα στην Ολλανδία με τίτλο: Τιμαίου Σοφιστοῦ Λεξικὸν περὶ τῶν παρὰ Πλατώνι λέξεων (Lexicon vocum Platonicarum).[1]
Για την ζωή του Τίμαιου του Σοφιστού δεν υπάρχει καμιά συγκεκριμένη πληροφορία. Ο πρώτος συγγραφέας που αναφέρεται σ' αυτόν είναι ο Πατριάρχης Φώτιος με ένα σύντομο σχόλιο για το Λεξικό.[2] Εικάζεται πάντως ότι ο Τίμαιος ανήκε στο ρητορικό και φιλοσοφικό κίνημα της δεύτερης σοφιστικής. Ο Ολλανδός φιλόλογος David Ruhnken τον τοποθετεί στον 3ο μ.Χ. αιώνα, εποχή κατά την οποία το ενδιαφέρον για την πλατωνική φιλοσοφία ήταν ιδιαίτερα αυξημένο.[3]
Θεωρείται πολύ πιθανόν ο Τίμαιος ο Σοφιστής να έγραψε και άλλα έργα για τα οποία όμως δεν έχει σωθεί καμία απολύτως πληροφορία. Ο Ruhnken υποστήριξε ότι το αποδιδόμενο από την Σούδα στον ιστορικό Τίμαιο τον Ταυρομενίτη έργο ρητορικού περιεχομένου με τίτλο Συλλογὴ ῥητορικῶν ἀφορμῶν βιβλία ξη΄ είναι πιθανότερο να γράφτηκε από τον Τίμαιο τον Σοφιστή.[4]
Θεωρείται πολύ πιθανόν ο Τίμαιος ο Σοφιστής να έγραψε και άλλα έργα για τα οποία όμως δεν έχει σωθεί καμία απολύτως πληροφορία. Ο Ruhnken υποστήριξε ότι το αποδιδόμενο από την Σούδα στον ιστορικό Τίμαιο τον Ταυρομενίτη έργο ρητορικού περιεχομένου με τίτλο Συλλογὴ ῥητορικῶν ἀφορμῶν βιβλία ξη΄ είναι πιθανότερο να γράφτηκε από τον Τίμαιο τον Σοφιστή.[4]
Το χειρόγραφο και οι εκδόσεις
Το "Πλατωνικό λεξικό" του Τιμαίου σώθηκε σε ένα βυζαντινό χειρόγραφο που περιείχε και άλλα αρχαία λεξικογραφικά κείμενα (μεταξύ των οποίων και το Ομηρικό λεξικό του Απολλωνίου του Σοφιστoύ). Γράφτηκε το 10ο αιώνα στην Κωνσταντινούπολη και μέχρι το 1637 φυλασσόταν στην Μονή της Μεγίστης Λαύρας στο Άγιον Όρος. Εκεί το βρήκε ο Αθανάσιος ο Ρήτωρ, ο ιερέας που είχε αποσταλεί από την Γαλλία στην Ανατολή προς άγραν βυζαντινών χειρογράφων, και το αγόρασε (;) μαζί με πολλούς άλλους κώδικες για την βιβλιοθήκη του καρδιναλίου Πιέρ Σεγκιέ (Pierre Séguier). Το χειρόγραφο κληρονόμησε (μαζί με 400 άλλα ελληνικά χειρόγραφα) ο εγγονός του Σεγκιέ Ενρί Σαρλ Ντυ Καμπού (Henri Charles du Cambout), επίσκοπος του Μετς και δούκας του Coislin.[5] Τέλος, το 1796 κατέληξε στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας.
Αντίγραφο του χειρογράφου προμηθεύθηκε ο γερμανικής καταγωγής Ολλανδός καθηγητής φιλόλογος David Ruhnken και το εξέδωσε το 1754 και 1789 στην ολλανδική πόλη Λέιντεν. Ακολούθησαν οι εκδόσεις της Λειψίας το 1828, 1833 και 1853. Το 2005 το επανεξέδωσε ο διεθνής εκδοτικός οίκος Brill με εκτεταμένη εισαγωγή και σχόλια του Βρετανού φιλοσόφου Τζόναθαν Μπαρνς (Jonathan Barnes).
Αντίγραφο του χειρογράφου προμηθεύθηκε ο γερμανικής καταγωγής Ολλανδός καθηγητής φιλόλογος David Ruhnken και το εξέδωσε το 1754 και 1789 στην ολλανδική πόλη Λέιντεν. Ακολούθησαν οι εκδόσεις της Λειψίας το 1828, 1833 και 1853. Το 2005 το επανεξέδωσε ο διεθνής εκδοτικός οίκος Brill με εκτεταμένη εισαγωγή και σχόλια του Βρετανού φιλοσόφου Τζόναθαν Μπαρνς (Jonathan Barnes).
Δομή και περιεχόμενο του λεξικού
Ο τίτλος του βυζαντινού χειρογράφου (Τιμαίου σοφιστοῦ ἐκ τῶν τοῦ Πλάτωνος λέξεων) αφήνει να εννοηθεί -αν δεν πρόκειται για κάποιο λάθος των αντιγραφέων όπως πίστευε ο Ruhnken-, ότι το κείμενο που ακολουθεί είναι μια επιτομή ενός ευρύτερου έργου με πιθανό τίτλο Πλάτωνος λέξεις.
Το λεξικό ανοίγει με την επιστολή του Τιμαίου προς τον Ρωμαίο φίλο του Γαιατιανό (ή Γεντιανό σύμφωνα με την διόρθωση που πρότεινε ο Ruhnken). Του λέει ότι έγραψε το λεξικό, επειδή πολλές από τις λέξεις που χρησιμοποιούσε ο Πλάτων έχουν καταστεί πλέον ασαφείς όχι μόνον για τους Ρωμαίους, αλλά και για τους ίδιους τους Έλληνες. Το λεξικό είναι ταυτόχρονα ένα δώρο του Τιμαίου προς τον Γαιατιανό για την γιορτή των Κρονίων [Σατουρνάλια].
Το λεξικό του Τιμαίου δεν είναι φιλοσοφικό λεξικό.[6] Προσπαθεί απλώς να εξηγήσει τις λέξεις των πλατωνικών κειμένων που ήταν δυσνόητες την εποχή που γράφτηκε ή είχαν αποκτήσει διαφορετικό νόημα.
Το λεξικό που γνωρίζουμε σήμερα έχει υποστεί πολλές προσθήκες και παρεμβολές. Υπολογίζεται ότι το ένα πέμπτο από τα περίπου 460 λήμματα που περιέχει δεν ανευρίσκεται σε κείμενα του Πλάτωνος αλλά σε κείμενα άλλων αρχαίων συγγραφέων.[7]
(Ελεύθερη διαδικτυακή δημοσίευση: Τίμαιος ὁ Σοφιστής: Λεξικὸν περὶ τῶν παρὰ Πλατώνι λέξεων)
Το λεξικό ανοίγει με την επιστολή του Τιμαίου προς τον Ρωμαίο φίλο του Γαιατιανό (ή Γεντιανό σύμφωνα με την διόρθωση που πρότεινε ο Ruhnken). Του λέει ότι έγραψε το λεξικό, επειδή πολλές από τις λέξεις που χρησιμοποιούσε ο Πλάτων έχουν καταστεί πλέον ασαφείς όχι μόνον για τους Ρωμαίους, αλλά και για τους ίδιους τους Έλληνες. Το λεξικό είναι ταυτόχρονα ένα δώρο του Τιμαίου προς τον Γαιατιανό για την γιορτή των Κρονίων [Σατουρνάλια].
Το λεξικό του Τιμαίου δεν είναι φιλοσοφικό λεξικό.[6] Προσπαθεί απλώς να εξηγήσει τις λέξεις των πλατωνικών κειμένων που ήταν δυσνόητες την εποχή που γράφτηκε ή είχαν αποκτήσει διαφορετικό νόημα.
Το λεξικό που γνωρίζουμε σήμερα έχει υποστεί πολλές προσθήκες και παρεμβολές. Υπολογίζεται ότι το ένα πέμπτο από τα περίπου 460 λήμματα που περιέχει δεν ανευρίσκεται σε κείμενα του Πλάτωνος αλλά σε κείμενα άλλων αρχαίων συγγραφέων.[7]
(Ελεύθερη διαδικτυακή δημοσίευση: Τίμαιος ὁ Σοφιστής: Λεξικὸν περὶ τῶν παρὰ Πλατώνι λέξεων)
Σημειώσεις
1. 'Εκδοση D. Ruhnken. 'Εκδοση D. Ruhnken - G. Koch.
2. Πατριάρχης Φώτιος, Βιβλιοθήκη, κώδικας 151, "Τίμαιος"·
[Ἀνεγνώσθη Τιμαίου πρὸς Γαιτιανὸν περὶ τῶν παρὰ Πλάτωνι λέξεων κατὰ στοιχεῖον βραχὺ πονημάτιον ἐν ἑνὶ λόγῳ].
3. W. Smith, A dictionary of Greek and Roman biography and mythology (1859), "Timaeus the Sophist", τόμος III, σελ. 1131.
4. J. Barnes, "Εισαγωγή" (σελ. 28 ) στο: Timée le Sophiste: Lexique platonicien, Brill, 2007.
5. Η συλλογή των χειρογράφων αυτών είναι γνωστή ως Bibliotheca Coisliniana olim Segueriana, και ο κώδικας με το έργο του Τιμαίου ως Coislinianus 345.
6 & 7. J. Barnes, ό.π., σελ. 58 & σελ. 12.
(Το άρθρο αναρτήθηκε από τον υπογράφοντα και στην ελληνική Βικιπαίδεια)
