Αιθιοπίς
Η Αιθιοπίς, ένα από τα αρχαιότερα έπη του τρωικού κύκλου, αποτελούνταν από πέντε βιβλία και αποδιδόταν στον ποιητή του 7ου π.Χ. αιώνα Αρκτίνο τον Μιλήσιο.
Η υπόθεση του, όπως μας την παραδίδει η Χρηστομάθεια, είχε ως εξής:
• Η Πενθεσίλεια, η βασίλισσα των Αμαζόνων καταφθάνει με το στρατό της στο Ίλιον για να βοηθήσει τους Τρώες, αλλά σκοτώνεται μονομαχώντας με τον Αχιλλέα. Αυτός θαμπωμένος από την ομορφιά της, καθώς τη βλέπει να πεθαίνει, την ερωτεύεται κεραυνοβόλα. Όμως, ο Θερσίτης (γνωστός ήδη από την Ιλιάδα για την αθυροστομία και τον κακότροπο χαρακτήρα του) τον ειρωνεύεται, και ο Αχιλλέας εξοργισμένος τον σκοτώνει γρονθοκοπώντας τον. Το γεγονός προκαλεί αναστάτωση στο στράτευμα και ο Αχιλλέας αναχωρεί για τη Λέσβο, όπου τελικά εξαγνίζεται από τον Οδυσσέα για το φόνο του συμπολεμιστή του με θυσίες στην απολλώνεια τριάδα (Λητώ, Απόλλωνα, Άρτεμη)· έπειτα επιστρέφει στην Τροία.
• Εκεί εν τω μεταξύ έχει καταφθάσει ο Μέμνων, ο βασιλιάς των Αιθιόπων, σύμμαχος και αυτός των Τρώων. Φορώντας ηφαιστότευκτη πανοπλία επιτίθεται κατά των Αχαιών και φονεύει τον πιο αγαπητό φίλο του Αχιλλέα (μετά τον Πάτροκλο), τον Αντίλοχο. Ο Αχιλλέας εκδικείται το θάνατο του φίλου του σκοτώνοντας με τη σειρά του τον Μέμνονα, (στον οποίο ο Δίας, μετά από παράκληση της μητέρας του, της Ηούς, θα προσφέρει αθανασία).
• Παρασυρμένος από την οργή του κυνηγά τους Τρώες μέχρι τα τείχη της πόλης, αλλά εκεί, κοντά στις Σκαιές Πύλες, πληγώνεται θανάσιμα από το βέλος που εκτοξεύει εύστοχα εναντίον του ο Πάρις με την βοήθεια του Απόλλωνα. Μετά από σκληρό και αμφίρροπο αγώνα, ο Αίας και ο Οδυσσέας κατορθώνουν να περισώσουν τη σωρό του ήρωα και να τη μεταφέρουν στο στρατόπεδο τους.
• Οι Αχαιοί αφού κηδεύουν πρώτα τον Αντίλοχο, ετοιμάζουν την νεκρική πυρά και για τον Αχιλλέα. Η Θέτις όμως, που έχει καταφθάσει μαζί με τι Μούσες και τις αδελφές της θρηνώντας το παιδί της, δεν θ' αφήσει να καεί το σώμα του Αχιλλέα. Τον αρπάζει ξαφνικά από την πυρά και τον μεταφέρει στη Λευκή νήσο, τη νήσο των Μακάρων.
• Η "Αιθιοπίδα", σύμφωνα πάντα με τη Χρηστομάθεια του Πρόκλου, τελείωνε με τους επιτάφιους αγώνες που γινόταν προς τιμήν των νεκρών ηρώων και τη φιλονικία Αίαντος και Οδυσσέως για το ποιος είναι πιο άξιος να πάρει τα όπλα του Αχιλλέα.[1] Τη διήγηση των γεγονότων του πολέμου συνέχιζαν τα επόμενα έπη του τρωικού κύκλου, η Μικρά Ιλιάς και η Ιλίου Πέρσις.
Το περιεχόμενο της "Αιθιοπίδος"
Σύμφωνα με τη Χρηστομάθεια του Πρόκλου το έπος του Αρκτίνου συνέχιζε τη διήγηση της Ιλιάδος, διηγείτο δηλαδή τα γεγονότα του τρωικού πολέμου που συνέβησαν μετά το θάνατο και την ταφή του Έκτορα. |
| Ο Αχιλλέας σκοτώνει την Πενθεσίλεια |
Η υπόθεση του, όπως μας την παραδίδει η Χρηστομάθεια, είχε ως εξής:
• Η Πενθεσίλεια, η βασίλισσα των Αμαζόνων καταφθάνει με το στρατό της στο Ίλιον για να βοηθήσει τους Τρώες, αλλά σκοτώνεται μονομαχώντας με τον Αχιλλέα. Αυτός θαμπωμένος από την ομορφιά της, καθώς τη βλέπει να πεθαίνει, την ερωτεύεται κεραυνοβόλα. Όμως, ο Θερσίτης (γνωστός ήδη από την Ιλιάδα για την αθυροστομία και τον κακότροπο χαρακτήρα του) τον ειρωνεύεται, και ο Αχιλλέας εξοργισμένος τον σκοτώνει γρονθοκοπώντας τον. Το γεγονός προκαλεί αναστάτωση στο στράτευμα και ο Αχιλλέας αναχωρεί για τη Λέσβο, όπου τελικά εξαγνίζεται από τον Οδυσσέα για το φόνο του συμπολεμιστή του με θυσίες στην απολλώνεια τριάδα (Λητώ, Απόλλωνα, Άρτεμη)· έπειτα επιστρέφει στην Τροία.
• Εκεί εν τω μεταξύ έχει καταφθάσει ο Μέμνων, ο βασιλιάς των Αιθιόπων, σύμμαχος και αυτός των Τρώων. Φορώντας ηφαιστότευκτη πανοπλία επιτίθεται κατά των Αχαιών και φονεύει τον πιο αγαπητό φίλο του Αχιλλέα (μετά τον Πάτροκλο), τον Αντίλοχο. Ο Αχιλλέας εκδικείται το θάνατο του φίλου του σκοτώνοντας με τη σειρά του τον Μέμνονα, (στον οποίο ο Δίας, μετά από παράκληση της μητέρας του, της Ηούς, θα προσφέρει αθανασία).
 |
| Ο Μέμνων αμφορέας αρχαϊκής εποχής |
• Οι Αχαιοί αφού κηδεύουν πρώτα τον Αντίλοχο, ετοιμάζουν την νεκρική πυρά και για τον Αχιλλέα. Η Θέτις όμως, που έχει καταφθάσει μαζί με τι Μούσες και τις αδελφές της θρηνώντας το παιδί της, δεν θ' αφήσει να καεί το σώμα του Αχιλλέα. Τον αρπάζει ξαφνικά από την πυρά και τον μεταφέρει στη Λευκή νήσο, τη νήσο των Μακάρων.
• Η "Αιθιοπίδα", σύμφωνα πάντα με τη Χρηστομάθεια του Πρόκλου, τελείωνε με τους επιτάφιους αγώνες που γινόταν προς τιμήν των νεκρών ηρώων και τη φιλονικία Αίαντος και Οδυσσέως για το ποιος είναι πιο άξιος να πάρει τα όπλα του Αχιλλέα.[1] Τη διήγηση των γεγονότων του πολέμου συνέχιζαν τα επόμενα έπη του τρωικού κύκλου, η Μικρά Ιλιάς και η Ιλίου Πέρσις.
Μελάμπους: "Περί παλμών μαντική" (αρχαίο κείμενο)
(Η αναπαραγωγή του κειμένου βασίζεται στην έκδοσή του Johann G. Franz: "Scriptores Physiognomiae Veteres" [1780], σελ. 451-500.)
Μελάμποδος ἱερογραμματέως,
Μελάμποδος ἱερογραμματέως,
Περὶ παλμῶν μαντικὴ πρὸς Πτολεμαῖον βασιλέα.
Ὅσα μὲν ταῖς ἔμπροσθεν βίβλοις, κράτιστε βασιλεῦ Πτολεμαῖε, συνέγραψά σοι, ἐκ τῶν ἀδύτων στηλῶν τὰ τέρατα σημειωσάμενος, καὶ τὰ σύμβολα συνέγραψα. Ἐπεὶ δὲ καὶ νῦν ἀπέστειλάς μοι συγγράψασθαί σοι περὶ τῶν γινομένων παλμῶν ἐν τοῖς μέλεσι τῶν ἀνθρώπων, μεγάλην καὶ ἡδίστην ἡγοῦμαι τὴν ἐπιταγὴν ταύτην. Καὶ ἑτέρων οὖν τετυχηκὼς δωρεῶν, συνέλεξά σοι καὶ τάδε.
Κορυφὴ ἐὰν ἅλληται, λύπας καὶ ἀηδίας σημαίνει, ἤ ὁδὸν πορευθῆναι μακράν· δούλῳ, ὕβριν· παρθένῳ, ἄνδρα· χήρᾳ, λύπην· ἐν ἄλλοις, ἔκφευξιν κακῶν, δῆθεν κακῶς πράσσοντι· παρθένῳ γάμον, ὅτι ὁ Ζεῦς τὴν Ἀθηνᾶν ἐκ τῆς κορυφῆς ἔκτισε· χήρᾳ, ὁμοίως γάμον· πλουσίῳ, ζημίαν, καὶ ἐπιβουλήν, στρατιώτῃ, προκοπὴν· ναύτῃ, χειμῶνα· ἐπὶ δὲ κορυφῆς αὐτοῦ οἱ χειμαζόμενοι σωθήσονται.
Κεφαλὴ ἐὰν ἅλληται, ἤ αἱ τρίχες ὀρθαὶ ἵστανται, ἤ ἐν μακρῷ φρίσσουσιν ἐπιμόνως πλείονα χρόνον, ἐπιβουλὴν σημαίνει ἤ ἀπὸ φίλου τινὸς καὶ συγγενοῦς ζημίαν· δούλῳ, νόσον· παρθένῳ ψόγον· χήρᾳ, ὕβριν· πενομένοις, καὶ ἐν ἐνδείᾳ τυγχάνουσιν, ἀγαθὰ δηλοῖ· πλουσίοις, ἀσθένειαν, καὶ ἐπανάστασιν τοῦ βίου· νοσοῦντι δὲ, ζωήν. Ἄλλως κεφαλὴ ἐὰν ἅλληται ἐπὶ πλείονα χρόνον, κακόν τι σημαίνει· δούλῳ, δεσπότου θάνατον· χήρᾳ, βλάβην. Ἐν ἄλλοις, ὑποταγὴν, καὶ αὖθις ἐλευθερίαν δηλοῖ. Κεφαλὴ ὅλη ἐὰν ἅλληται, θάνατον δηλοῖ· ἐν ἄλλοις ἀγαθὰ πολλὰ σημαίνει. Κεφαλῆς τὸ ὄπισθεν μέρος μέχρι τοῦ κύκλου ἐὰν ἅλληται, κατὰ πάντα ἐχθρὰν, καὶ ἐπιβουλὴν δηλοῖ, καὶ οἰκείων θάνατον· τοῖς δὲ λοιποῖς, συμφοράν· δούλῳ, ἀγαθόν· παρθένῳ, ἐπιτυχίαν καλοῦ ἀνδρός· χήρᾳ, νόσον· ἐν ἄλλοις, πλουσίῳ κίνδυνον· γεοργῷ, κόπον. Κεφαλῆς τὸ δεξιὸν μέρος ἐὰν ἅλληται, ἀγαθὸν δηλοῖ· δούλῳ, χαρὰν καὶ ἐλευθερίαν, παρθένῳ, ψόγον· χήρᾳ, κακὸν καὶ ἐπιμονὴν τῆς χηρίας. Κεφαλῆς τὸ ἀριστερὸν μέρος ἐὰν ἅλληται, βλάβην δηλοῖ· πλουσίῳ, εὐωχίαν· δούλῳ, μετάβασιν οἰκίας· παρθένῳ, ψόγον· χήρᾳ, ὕβριν.
Ἐγκέφαλος ἐὰν ἅλληται, νόσον δηλοῖ τῷ ὑγιαίνοντι· τῷ νοσοῦντι δὲ, ὑγείαν, καὶ αὔξησιν τοῦ σώματος, καὶ βίου· ἀτέκνοις, τέκνον καὶ χαράν· ἐνδήμοις ἀποδημίαν, καὶ ἄφιξιν εἰς τὴν ἰδίαν πατρίδα· στρατιώτῃ, καὶ ναύτῃ, κεφαλῆς κίνδυνον δηλοῖ.
Μέτωπον ἐὰν ἅλληται, ἰταμοῖς καὶ ἀναιδέσι πράγμασιν ἐμπεσεῖσθαι δηλοῖ· δούλῳ, δεσπότου θάνατον· παρθένῳ, ἐπιβουλὴν· χήρᾳ, βλάβην. Μετώπου τὸ δεξιὸν μέρος ἐὰν ἅλληται, μέγας καὶ ἐγκρατής ἐστιν ὁ τοιοῦτος· δούλῳ, ὕβριν· παρθένῳ, συμβουλήν· μετώπου ἀριστερὸν μέρος ἐὰν ἅλληται, κατὰ πάντα κακὸν δηλοῖ, καὶ κλαυθμὸν· δούλῳ, ὠφέλειαν· παρθένῳ, γάμον· χήρᾳ, ψόγον. Μετώπου τὸ μέσον ἐὰν ἅλληται, πένθος δηλοῖ· δούλῳ, κακόν· παρθένῳ, ὠφέλειαν· χήρᾳ, ὕβριν· ἐν ἄλλῳ ἀγαθὸν δηλοῖ ἐν παντί.
Κρόταφος δεξιὸς ἐὰν ἅλληται, κατὰ πάντα ἀγαθόν· δούλῳ, ἀνωμαλίαν· παρθένῳ, εὐωχίαν πρόσκαιρον· χήρᾳ, ἀποδημίαν, καὶ ὠφέλειαν. Κρόταφος εὐώνυμος ἐὰν ἅλληται, κατὰ πάντα ἀγαθὸν, ὠφέλειαν ἀπροσδόκητον δηλοῖ· δούλῳ, ἀνωμαλίαν· παρθένῳ, ἐκκοπὴν γάμων· χήρᾳ, ἀγαθόν.
Ὀφρὺς δεξιὰ ἐὰν ἅλληται, νόσον δηλοῖ ὀλίγον χρόνον, καὶ μετ᾿ ὀλίγον εὐπορίαν· πένητι, πλοῦτον· δούλῳ, ἀγαθόν· παρθένῳ, ψόγον· χήρᾳ, ὕβριν. Ὀφρὺς ἀριστερὰ ἐὰν ἅλληται, ἀγαθὸν πολὺ σημαίνει ἀπροσδόκητον· ἀλλὰ καὶ εὐτυχήσει, καὶ πίστιν ἕξει. Ὀφρύων τὸ μέσον ἐὰν ἅλληται, κατὰ Φημονόην, κακὸν ἅπασι· δούλῳ, ἀγαθόν· παρθένῳ, συμβουλήν· χήρᾳ, ὠφέλειαν.
Ὀφθαλμὸς δεξιὸς ἐὰν ἅλληται, κατὰ Φημονόην, καὶ Αἰγυπτίους καὶ Ἀντιφῶντα, ἐχθροὺς ὑποχειρίους ἕξει. Ἄγει δὲ καὶ ἀποδήμους. Ὀφθαλμοῦ δεξιοῦ τὸ ἀνω βλέφαρον ἐὰν ἅλληται, ἐπίκτησιν πάντως δηλοῖ· κατὰ δὲ Ἀντιφῶντα, πρᾶξιν καὶ ὑγείαν· δούλῳ, ἐπιβουλήν· χήρᾳ, ἀποδημίαν. Δεξιοῦ ὀφθαλμοῦ τὸ κάτω βλέφαρον ἐὰν ἅλληται, δάκρυα δηλοῖ· δούλῳ, ἀγαθὸν· παρθένῳ ὕβριν· χήρᾳ, ὑποταγήν. Ὀφθαλμοῦ δεξιοῦ κανθὸς ἐὰν ἅλληται, ἤ ὁμήλης, πένητι ἀηδίαν δηλοῖ· δούλῳ, διαβολήν· παρθένῳ, κίνδυνον· χήρᾳ, ψόγον· ἐχθροῦ ἀποδημοῦντος ἐπέλευσιν δηλοῖ. Ὀφθαλμὸς ἀριστερὸς ἐὰν ἅλληται, ἥξει τις αὐτῷ ἀπὸ ξένης, ὅν μάλιστα ἀγαπᾶ· ἤ αὐτὸς ὁδὸν πορεύσεται· καὶ εἰ προσέφυγέ τις ἐξ αὐτοῦ μακρὰν ὁδὸν, εὑρήσει τοῦτον. Καὶ διὰ θηλυκῶν προσώπων ἐλπίδα δηλοῖ· πένητι δὲ ὁδὸν πορευθῆναι ἐπ᾿ ἀγαθῷ. Ἐν ἄλλοις δὲ πολλὰ κοπιᾶσαι, καὶ ὀλίγα κτήσασθαι δηλοῖ. Ὀφθαλμοῦ ἀριστεροῦ τὸ ἄνω βλέφαρον ἐὰν ἅλληται, πένητι ἐπίκτησιν δηλοῖ, καὶ εὐπορίαν· δούλῳ, ἐπιβουλήν· παρθένῳ, ψόγον· χήρᾳ, ἀγαθόν· πλουσίῳ, εὐωχίαν· γεωργῷ, καὶ κυνηγῷ, ὠφέλειαν· στρατιώτῃ, προκοπήν. Ὀφθαλμοῦ ἀριστεροῦ ὁ δεξιὸς κανθὸς ἐὰν ἅλληται, ἤγουν ὁ πρὸς τὴν ῥίνα, ὑγείαν καὶ σωτηρίαν δηλοῖ. Ὁ δὲ ἀριστερὸς ἐὰν ἅλληται, ἐπὶ πάντων ἀγαθὸν δηλοῖ. Ὀφθαλμοῦ ἀριστεροῦ τὸ κάτω βλέφαρον ἐὰν ἅλληται, ἀηδίαν σημαίνει· δούλῳ, διαβολήν· παρθένῳ, ἀφθαρσίαν· χήρᾳ, ὕβριν. Ὀφθαλμοῦ ἀριστεροῦ ὁ κανθὸς ἰοβόλος ἁλλόμενος, ἀηδίας καὶ λύπας δηλοῖ παντί· δούλῳ ὠφέλειαν· παρθένῳ, νόσον. Ὀφθαλμοῦ ἀριστεροῦ ἡ οὐρὰ ἐὰν ἅλληται, ἀγαθὰ πολλὰ δηλοῖ· δούλοις, πίστεως ἐπιτυχεῖν, ὅθεν ἄν ὠφεληθήσεται, παρθένῳ, ψόγον· χήρᾳ, λύπην.
Ῥινὸς δεξιὸν μέρος ἐὰν ἅλληται, ἀηδίας φυγὴν δηλοῖ· δούλῳ, ὠφέλειαν· παρθένῳ, συμβουλήν· χήρᾳ, ὑποταγήν. Ῥινὸς ἀριστερὸν μέρος ἁλλόμενον, ἀγαθὰ δηλοῖ ἀπροσδόκητα· δούλῳ, ὠφέλειαν· παρθένῳ, συμβουλήν· χήρᾳ ὑποταγήν. Τὸ μέσον τῆς ῥινὸς ἁλλόμενον, λύπην δηλοῖ· δούλῳ, ἀηδίαν· παρθένῳ, γάμον· χήρᾳ, ψόγον. Ῥὶς ὅλη ἐὰν ἅλληται, κατὰ πάντα ἀγαθὰ δηλοῖ ἀπροσδόκητα. Τὸ ἄκρον τοῦ ἀριστεροῦ μέρους τῆς ῥινὸς ἐὰν ἅλληται, ζημίαν δηλοῖ· δούλῳ, κακοπάθειαν· παρθένῳ, ψόγον· χήρᾳ, διαβολήν.
Μυκτὴρ δεξιὸς ἐὰν ἅλληται, ὠφέλειαν δηλοῖ· δούλῳ, καὶ παρθένῳ, καὶ χήρᾳ, ἀηδίαν. Μυκτὴρ ἀριστερὸς ἐὰν ἅλληται, ὠφέλειαν δηλοῖ· δούλῳ, οἰκίας μετάστασιν· παρθένῳ, ἄνδρα· χήρᾳ, ὠφέλειαν. Τὸ μέσον τοῦ μυκτῆρος ἁλλόμενον, ζημίαν καὶ ὕβριν δηλοῖ· δούλῳ, εὐφρασίαν· χήρᾳ, ὠφέλειαν.
Μῆλον δεξιὸν ἁλλόμενον, ὕβριν ἀπροσδόκητον δηλοῖ· δούλῳ, ἀγαθὸν· παρθένῳ, ὕβριν. Μῆλον ἀριστερὸν ἁλλόμενον, κατὰ πάντα ἀγαθὸν δηλοῖ· δούλῳ, μακρὰν ἀποδημίαν· παρθένῳ, ψόγον· χήρᾳ, ὠφέλειαν.
Χεῖλος τὸ ἄνωθεν ἐὰν ἅλληται, διάκρισιν πρός τινα καὶ νίκην σημαίνει· δούλῳ, ἀγαθόν· παρθένῳ κέρδος. Χεῖλος τὸ κάτω ἁλλόμενον, ὠφέλειαν, ἤ ἔργου ζημίαν δηλοῖ.
Κορυφὴ ἐὰν ἅλληται, λύπας καὶ ἀηδίας σημαίνει, ἤ ὁδὸν πορευθῆναι μακράν· δούλῳ, ὕβριν· παρθένῳ, ἄνδρα· χήρᾳ, λύπην· ἐν ἄλλοις, ἔκφευξιν κακῶν, δῆθεν κακῶς πράσσοντι· παρθένῳ γάμον, ὅτι ὁ Ζεῦς τὴν Ἀθηνᾶν ἐκ τῆς κορυφῆς ἔκτισε· χήρᾳ, ὁμοίως γάμον· πλουσίῳ, ζημίαν, καὶ ἐπιβουλήν, στρατιώτῃ, προκοπὴν· ναύτῃ, χειμῶνα· ἐπὶ δὲ κορυφῆς αὐτοῦ οἱ χειμαζόμενοι σωθήσονται.
Κεφαλὴ ἐὰν ἅλληται, ἤ αἱ τρίχες ὀρθαὶ ἵστανται, ἤ ἐν μακρῷ φρίσσουσιν ἐπιμόνως πλείονα χρόνον, ἐπιβουλὴν σημαίνει ἤ ἀπὸ φίλου τινὸς καὶ συγγενοῦς ζημίαν· δούλῳ, νόσον· παρθένῳ ψόγον· χήρᾳ, ὕβριν· πενομένοις, καὶ ἐν ἐνδείᾳ τυγχάνουσιν, ἀγαθὰ δηλοῖ· πλουσίοις, ἀσθένειαν, καὶ ἐπανάστασιν τοῦ βίου· νοσοῦντι δὲ, ζωήν. Ἄλλως κεφαλὴ ἐὰν ἅλληται ἐπὶ πλείονα χρόνον, κακόν τι σημαίνει· δούλῳ, δεσπότου θάνατον· χήρᾳ, βλάβην. Ἐν ἄλλοις, ὑποταγὴν, καὶ αὖθις ἐλευθερίαν δηλοῖ. Κεφαλὴ ὅλη ἐὰν ἅλληται, θάνατον δηλοῖ· ἐν ἄλλοις ἀγαθὰ πολλὰ σημαίνει. Κεφαλῆς τὸ ὄπισθεν μέρος μέχρι τοῦ κύκλου ἐὰν ἅλληται, κατὰ πάντα ἐχθρὰν, καὶ ἐπιβουλὴν δηλοῖ, καὶ οἰκείων θάνατον· τοῖς δὲ λοιποῖς, συμφοράν· δούλῳ, ἀγαθόν· παρθένῳ, ἐπιτυχίαν καλοῦ ἀνδρός· χήρᾳ, νόσον· ἐν ἄλλοις, πλουσίῳ κίνδυνον· γεοργῷ, κόπον. Κεφαλῆς τὸ δεξιὸν μέρος ἐὰν ἅλληται, ἀγαθὸν δηλοῖ· δούλῳ, χαρὰν καὶ ἐλευθερίαν, παρθένῳ, ψόγον· χήρᾳ, κακὸν καὶ ἐπιμονὴν τῆς χηρίας. Κεφαλῆς τὸ ἀριστερὸν μέρος ἐὰν ἅλληται, βλάβην δηλοῖ· πλουσίῳ, εὐωχίαν· δούλῳ, μετάβασιν οἰκίας· παρθένῳ, ψόγον· χήρᾳ, ὕβριν.
Ἐγκέφαλος ἐὰν ἅλληται, νόσον δηλοῖ τῷ ὑγιαίνοντι· τῷ νοσοῦντι δὲ, ὑγείαν, καὶ αὔξησιν τοῦ σώματος, καὶ βίου· ἀτέκνοις, τέκνον καὶ χαράν· ἐνδήμοις ἀποδημίαν, καὶ ἄφιξιν εἰς τὴν ἰδίαν πατρίδα· στρατιώτῃ, καὶ ναύτῃ, κεφαλῆς κίνδυνον δηλοῖ.
Μέτωπον ἐὰν ἅλληται, ἰταμοῖς καὶ ἀναιδέσι πράγμασιν ἐμπεσεῖσθαι δηλοῖ· δούλῳ, δεσπότου θάνατον· παρθένῳ, ἐπιβουλὴν· χήρᾳ, βλάβην. Μετώπου τὸ δεξιὸν μέρος ἐὰν ἅλληται, μέγας καὶ ἐγκρατής ἐστιν ὁ τοιοῦτος· δούλῳ, ὕβριν· παρθένῳ, συμβουλήν· μετώπου ἀριστερὸν μέρος ἐὰν ἅλληται, κατὰ πάντα κακὸν δηλοῖ, καὶ κλαυθμὸν· δούλῳ, ὠφέλειαν· παρθένῳ, γάμον· χήρᾳ, ψόγον. Μετώπου τὸ μέσον ἐὰν ἅλληται, πένθος δηλοῖ· δούλῳ, κακόν· παρθένῳ, ὠφέλειαν· χήρᾳ, ὕβριν· ἐν ἄλλῳ ἀγαθὸν δηλοῖ ἐν παντί.
Κρόταφος δεξιὸς ἐὰν ἅλληται, κατὰ πάντα ἀγαθόν· δούλῳ, ἀνωμαλίαν· παρθένῳ, εὐωχίαν πρόσκαιρον· χήρᾳ, ἀποδημίαν, καὶ ὠφέλειαν. Κρόταφος εὐώνυμος ἐὰν ἅλληται, κατὰ πάντα ἀγαθὸν, ὠφέλειαν ἀπροσδόκητον δηλοῖ· δούλῳ, ἀνωμαλίαν· παρθένῳ, ἐκκοπὴν γάμων· χήρᾳ, ἀγαθόν.
Ὀφρὺς δεξιὰ ἐὰν ἅλληται, νόσον δηλοῖ ὀλίγον χρόνον, καὶ μετ᾿ ὀλίγον εὐπορίαν· πένητι, πλοῦτον· δούλῳ, ἀγαθόν· παρθένῳ, ψόγον· χήρᾳ, ὕβριν. Ὀφρὺς ἀριστερὰ ἐὰν ἅλληται, ἀγαθὸν πολὺ σημαίνει ἀπροσδόκητον· ἀλλὰ καὶ εὐτυχήσει, καὶ πίστιν ἕξει. Ὀφρύων τὸ μέσον ἐὰν ἅλληται, κατὰ Φημονόην, κακὸν ἅπασι· δούλῳ, ἀγαθόν· παρθένῳ, συμβουλήν· χήρᾳ, ὠφέλειαν.
Ὀφθαλμὸς δεξιὸς ἐὰν ἅλληται, κατὰ Φημονόην, καὶ Αἰγυπτίους καὶ Ἀντιφῶντα, ἐχθροὺς ὑποχειρίους ἕξει. Ἄγει δὲ καὶ ἀποδήμους. Ὀφθαλμοῦ δεξιοῦ τὸ ἀνω βλέφαρον ἐὰν ἅλληται, ἐπίκτησιν πάντως δηλοῖ· κατὰ δὲ Ἀντιφῶντα, πρᾶξιν καὶ ὑγείαν· δούλῳ, ἐπιβουλήν· χήρᾳ, ἀποδημίαν. Δεξιοῦ ὀφθαλμοῦ τὸ κάτω βλέφαρον ἐὰν ἅλληται, δάκρυα δηλοῖ· δούλῳ, ἀγαθὸν· παρθένῳ ὕβριν· χήρᾳ, ὑποταγήν. Ὀφθαλμοῦ δεξιοῦ κανθὸς ἐὰν ἅλληται, ἤ ὁμήλης, πένητι ἀηδίαν δηλοῖ· δούλῳ, διαβολήν· παρθένῳ, κίνδυνον· χήρᾳ, ψόγον· ἐχθροῦ ἀποδημοῦντος ἐπέλευσιν δηλοῖ. Ὀφθαλμὸς ἀριστερὸς ἐὰν ἅλληται, ἥξει τις αὐτῷ ἀπὸ ξένης, ὅν μάλιστα ἀγαπᾶ· ἤ αὐτὸς ὁδὸν πορεύσεται· καὶ εἰ προσέφυγέ τις ἐξ αὐτοῦ μακρὰν ὁδὸν, εὑρήσει τοῦτον. Καὶ διὰ θηλυκῶν προσώπων ἐλπίδα δηλοῖ· πένητι δὲ ὁδὸν πορευθῆναι ἐπ᾿ ἀγαθῷ. Ἐν ἄλλοις δὲ πολλὰ κοπιᾶσαι, καὶ ὀλίγα κτήσασθαι δηλοῖ. Ὀφθαλμοῦ ἀριστεροῦ τὸ ἄνω βλέφαρον ἐὰν ἅλληται, πένητι ἐπίκτησιν δηλοῖ, καὶ εὐπορίαν· δούλῳ, ἐπιβουλήν· παρθένῳ, ψόγον· χήρᾳ, ἀγαθόν· πλουσίῳ, εὐωχίαν· γεωργῷ, καὶ κυνηγῷ, ὠφέλειαν· στρατιώτῃ, προκοπήν. Ὀφθαλμοῦ ἀριστεροῦ ὁ δεξιὸς κανθὸς ἐὰν ἅλληται, ἤγουν ὁ πρὸς τὴν ῥίνα, ὑγείαν καὶ σωτηρίαν δηλοῖ. Ὁ δὲ ἀριστερὸς ἐὰν ἅλληται, ἐπὶ πάντων ἀγαθὸν δηλοῖ. Ὀφθαλμοῦ ἀριστεροῦ τὸ κάτω βλέφαρον ἐὰν ἅλληται, ἀηδίαν σημαίνει· δούλῳ, διαβολήν· παρθένῳ, ἀφθαρσίαν· χήρᾳ, ὕβριν. Ὀφθαλμοῦ ἀριστεροῦ ὁ κανθὸς ἰοβόλος ἁλλόμενος, ἀηδίας καὶ λύπας δηλοῖ παντί· δούλῳ ὠφέλειαν· παρθένῳ, νόσον. Ὀφθαλμοῦ ἀριστεροῦ ἡ οὐρὰ ἐὰν ἅλληται, ἀγαθὰ πολλὰ δηλοῖ· δούλοις, πίστεως ἐπιτυχεῖν, ὅθεν ἄν ὠφεληθήσεται, παρθένῳ, ψόγον· χήρᾳ, λύπην.
Ῥινὸς δεξιὸν μέρος ἐὰν ἅλληται, ἀηδίας φυγὴν δηλοῖ· δούλῳ, ὠφέλειαν· παρθένῳ, συμβουλήν· χήρᾳ, ὑποταγήν. Ῥινὸς ἀριστερὸν μέρος ἁλλόμενον, ἀγαθὰ δηλοῖ ἀπροσδόκητα· δούλῳ, ὠφέλειαν· παρθένῳ, συμβουλήν· χήρᾳ ὑποταγήν. Τὸ μέσον τῆς ῥινὸς ἁλλόμενον, λύπην δηλοῖ· δούλῳ, ἀηδίαν· παρθένῳ, γάμον· χήρᾳ, ψόγον. Ῥὶς ὅλη ἐὰν ἅλληται, κατὰ πάντα ἀγαθὰ δηλοῖ ἀπροσδόκητα. Τὸ ἄκρον τοῦ ἀριστεροῦ μέρους τῆς ῥινὸς ἐὰν ἅλληται, ζημίαν δηλοῖ· δούλῳ, κακοπάθειαν· παρθένῳ, ψόγον· χήρᾳ, διαβολήν.
Μυκτὴρ δεξιὸς ἐὰν ἅλληται, ὠφέλειαν δηλοῖ· δούλῳ, καὶ παρθένῳ, καὶ χήρᾳ, ἀηδίαν. Μυκτὴρ ἀριστερὸς ἐὰν ἅλληται, ὠφέλειαν δηλοῖ· δούλῳ, οἰκίας μετάστασιν· παρθένῳ, ἄνδρα· χήρᾳ, ὠφέλειαν. Τὸ μέσον τοῦ μυκτῆρος ἁλλόμενον, ζημίαν καὶ ὕβριν δηλοῖ· δούλῳ, εὐφρασίαν· χήρᾳ, ὠφέλειαν.
Μῆλον δεξιὸν ἁλλόμενον, ὕβριν ἀπροσδόκητον δηλοῖ· δούλῳ, ἀγαθὸν· παρθένῳ, ὕβριν. Μῆλον ἀριστερὸν ἁλλόμενον, κατὰ πάντα ἀγαθὸν δηλοῖ· δούλῳ, μακρὰν ἀποδημίαν· παρθένῳ, ψόγον· χήρᾳ, ὠφέλειαν.
Χεῖλος τὸ ἄνωθεν ἐὰν ἅλληται, διάκρισιν πρός τινα καὶ νίκην σημαίνει· δούλῳ, ἀγαθόν· παρθένῳ κέρδος. Χεῖλος τὸ κάτω ἁλλόμενον, ὠφέλειαν, ἤ ἔργου ζημίαν δηλοῖ.
Μελάμπους: "Περί ελαιών του σώματος" (αρχαίο κείμενο)
(Η αναπαραγωγή του κειμένου βασίζεται στην έκδοσή του Johann G. Franz: "Scriptores Physiognomiae Veteres" [1780], σελ. 501-508.)
Μελάμποδος ἱερογραμματέως,
Ἐὰν ἐστὶν (ἐλαία) εἰς τὸ μέτωπον τοῦ ἀνδρὸς, πολλῶν ἀγαθῶν ἔσται κύριος. Εἰ δὲ εἰς τὸ μέτωπον τῆς γυναικὸς, ἡ γυνὴ βασιλεύσει, ἤ μεγίστη ἔσται.
Ἐὰν ἔξω τῶν ὀφρύων τοῦ ἀνδρὸς, λαμβάνει γυναῖκα ἀγαθὴν, καὶ εὔμορφον· εἰ δὲ γυναικὸς, καὶ ἔστιν ἡ χροιὰ αὐτῆς πυῤῥὰ, λαμβάνει ἄνδρα πλούσιον, καὶ εὔμορφον. Εἰ δὲ ἐπὶ τῶν ὀφρύων τοῦ ἀνδρὸς, οὐ δεῖ συζυγῆναι αὐτὸν, ὅτι πέντε γυναῖκες ἀνὴρ γενήσεται. Τὸ αὐτὸ καὶ ἐπὶ τῆς γυναικός.
Ἐὰν ᾖ εἰς τὴν ῥίνα τοῦ ἀνδρὸς, καὶ ἡ χροιὰ αὐτοῦ ἔσται πυῤῥὰ, ἀκόρεστος ἔσται τῆς συνουσίας, ὅτε καὶ εἰς τὸ κρυπτὸν ἔχει ἐλαίαν. Ἐὰν ᾖ εἰς τὴν ῥίνα ἤ εἰς τὸν ὀφθαλμὸν τῆς γυναικὸς, ὁμοίως ἀποβήσεται τῷ ἀνδρὶ, ὅτι καὶ αὐτὴ εἰς τὸ κρυπτὸν ἐλαίαν ἔχει. Ἐὰν εἰς τὸ πλάγιον τῆς ῥινὸς τοῦ ἀνδρὸς, ξενιτεύσει ἀπὸ χώρας εἰς χώραν. Ἐπὶ δὲ γυναικὸς, κακοποδίνα γενήσεται, ὅτι καὶ εἰς κρυπτὸν ἐλαίαν ἔχει.
Ἐὰν εἰς τὸ μάγουλον τοῦ ἀνδρὸς, πλούσιος γενήσεται. Ἐπὶ δὲ γυναικὸς, ἐὰν εἰς τὸ κάτω μέρος τοῦ σιαγόνος, ἐμπαθὴς ἔσται, ὅτι καὶ εἰς τὸ ὑπογάστριον ἔχει.
Ἐὰν εἰς τὴν γλῶσσαν τοῦ ἀνδρὸς, λήψεται γυναῖκα πλουσίαν, καὶ καλήν.
Ἐὰν εἰς τὰ χείλη τοῦ ἀνδρὸς ἐλαία ᾖ, πολύφαγος ἔσται. Ὁμοίως καὶ ἐπὶ γυναικῶν.
Ἐὰν εἰς τὸν πώγωνα ἔχει ὁ ἀνὴρ ἐλαίαν, πλούσιος ἔσται χρυσίῳ καὶ ἀργυρίῳ. Τὸ αὐτὸ καὶ ἐπὶ γυναικὸς, ὅτι καὶ εἰς τὸν σπλῆνα ἔχει.
Ἐὰν εἰς τὰ ὦτα ἔχει ὁ ἀνὴρ, πλούσιος καὶ εὐλογημένος ἔσται. Τὸ αὐτὸ καὶ ἐπὶ γυναικὸς, ὅτι καὶ εἰς τὸν μηρὸν ἐλαίαν ἔχει.
Ἐὰν εἰς τὸν τράχηλον ἔχει ὁ ἀνὴρ, πλούσιος ἔσται σφόδρα. Ὁμοίως καὶ ἐπὶ γυναικὸς.
Ἐὰν εἰς τὸν αὐχένα ἔχει ὀπίσω ὁ ἀνὴρ, ἀποκεφαλίζεται.
Ὲὰν εἰς τὰς ψύας, πτωχὸς ἔσται καὶ ἀτυχὴς βαστάζων γένους. Ἐπὶ γυναικὸς ὁμοίως.
Ἐάν εἰς τοὺς ὤμους, δέσμιος ἔσται, καὶ θλιβόμενος.
Ἐὰν εἰς τὴν μάλην, λήψεται γυναῖκα πλουσίαν καὶ καλὴν. Καὶ ἡ γυνὴ ὁμοίως.
Ἐὰν εἰς τὰς χεῖρας, πολύτεκνος ἔσται. Καὶ ἡ γυνὴ ὁμοίως.
Ἐὰν εἰς τὸ στῆθος, πένης ἔσται. Καὶ ἡ γυνὴ ὁμοίως.
Ἐὰν ἐπάνω τῆς καρδίας, πολυπόνηρος ἔσται. Τῇ δὲ γυναικὶ τοῦτο συμβαίνει, ὅταν εἰς τὸν μαστὸν ἐλαίαν ἔχει.
Ἐὰν εἰς τὴν κοιλίαν, φάγοι ἀμφότεροι ἔσονται.
Ἐὰν εἰς τὸν σπλῆνα, ἐμπαθεῖς καὶ ἐπίνοσοι.
Ἐὰν εἰς τὸ ὑπογάστριον, ἐμπαθεῖς ἔσονται.
Ἐὰν εἰς τὸ κρυπτὸν, ἄπληστοι ἔσονται ὑπὸ τῆς συνουσίας.
Ἐὰν εἰς τὸ φυσικὸν, ὁ μὲν ἀνὴρ ἀῤῥενόγυρος ἔσται· ἡ δὲ γυνὴ τοὐναντίον.
Ἐὰν εἰς τὸν μηρὸν, πλούσιοι ἔσονται.
Ἐὰν εἰς τὰ γόνατα, λήψεται γυναῖκα πλουσίαν. Ἡ δὲ γυνὴ, εἰ μὲν εἰς τὸ δεξιὸν γόνυ, ἀγαθὴ ἔσται· εἰ δὲ εἰς τὸ ἀριστερὸν, πολύτεκνος ἔσται.
Ἐὰν εἰς τὸν ἀστράγαλον, ὁ ἀνὴρ (τὴν γυναῖκα) ἀπρόσωπον ποιεῖ ἀπὸ τῆς χιτωνίας· ἡ δὲ γυνὴ, τὸν ἄνδρα ἀπὸ τῆς ἐξουσίας.
Ἐὰν δὲ εἰς τοὺς πόδας ἔχουσιν ἐλαίαν, πολύτεκνοι ἔσονται.
Σημείωσαι οὖν τὸ ἐπὶ ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν· ἐὰν ᾖ ἡ ἐλαία εἰς τὰ δεξιὰ μέρη, πλούσιοι καὶ ἀγαθοὶ πάντων γενήσονται· εἰ δὲ εἰς τὰ εὐώνυμα, ἐμπαθεῖς καὶ πτωχοὶ ἔσονται.
Μελάμποδος ἱερογραμματέως,
Περὶ ἐλαιῶν τοῦ σώματος μαντικὴ πρὸς Πτολεμαῖον βασιλέα.
Ἐὰν ἐστὶν (ἐλαία) εἰς τὸ μέτωπον τοῦ ἀνδρὸς, πολλῶν ἀγαθῶν ἔσται κύριος. Εἰ δὲ εἰς τὸ μέτωπον τῆς γυναικὸς, ἡ γυνὴ βασιλεύσει, ἤ μεγίστη ἔσται.
Ἐὰν ἔξω τῶν ὀφρύων τοῦ ἀνδρὸς, λαμβάνει γυναῖκα ἀγαθὴν, καὶ εὔμορφον· εἰ δὲ γυναικὸς, καὶ ἔστιν ἡ χροιὰ αὐτῆς πυῤῥὰ, λαμβάνει ἄνδρα πλούσιον, καὶ εὔμορφον. Εἰ δὲ ἐπὶ τῶν ὀφρύων τοῦ ἀνδρὸς, οὐ δεῖ συζυγῆναι αὐτὸν, ὅτι πέντε γυναῖκες ἀνὴρ γενήσεται. Τὸ αὐτὸ καὶ ἐπὶ τῆς γυναικός.
Ἐὰν ᾖ εἰς τὴν ῥίνα τοῦ ἀνδρὸς, καὶ ἡ χροιὰ αὐτοῦ ἔσται πυῤῥὰ, ἀκόρεστος ἔσται τῆς συνουσίας, ὅτε καὶ εἰς τὸ κρυπτὸν ἔχει ἐλαίαν. Ἐὰν ᾖ εἰς τὴν ῥίνα ἤ εἰς τὸν ὀφθαλμὸν τῆς γυναικὸς, ὁμοίως ἀποβήσεται τῷ ἀνδρὶ, ὅτι καὶ αὐτὴ εἰς τὸ κρυπτὸν ἐλαίαν ἔχει. Ἐὰν εἰς τὸ πλάγιον τῆς ῥινὸς τοῦ ἀνδρὸς, ξενιτεύσει ἀπὸ χώρας εἰς χώραν. Ἐπὶ δὲ γυναικὸς, κακοποδίνα γενήσεται, ὅτι καὶ εἰς κρυπτὸν ἐλαίαν ἔχει.
Ἐὰν εἰς τὸ μάγουλον τοῦ ἀνδρὸς, πλούσιος γενήσεται. Ἐπὶ δὲ γυναικὸς, ἐὰν εἰς τὸ κάτω μέρος τοῦ σιαγόνος, ἐμπαθὴς ἔσται, ὅτι καὶ εἰς τὸ ὑπογάστριον ἔχει.
Ἐὰν εἰς τὴν γλῶσσαν τοῦ ἀνδρὸς, λήψεται γυναῖκα πλουσίαν, καὶ καλήν.
Ἐὰν εἰς τὰ χείλη τοῦ ἀνδρὸς ἐλαία ᾖ, πολύφαγος ἔσται. Ὁμοίως καὶ ἐπὶ γυναικῶν.
Ἐὰν εἰς τὸν πώγωνα ἔχει ὁ ἀνὴρ ἐλαίαν, πλούσιος ἔσται χρυσίῳ καὶ ἀργυρίῳ. Τὸ αὐτὸ καὶ ἐπὶ γυναικὸς, ὅτι καὶ εἰς τὸν σπλῆνα ἔχει.
Ἐὰν εἰς τὰ ὦτα ἔχει ὁ ἀνὴρ, πλούσιος καὶ εὐλογημένος ἔσται. Τὸ αὐτὸ καὶ ἐπὶ γυναικὸς, ὅτι καὶ εἰς τὸν μηρὸν ἐλαίαν ἔχει.
Ἐὰν εἰς τὸν τράχηλον ἔχει ὁ ἀνὴρ, πλούσιος ἔσται σφόδρα. Ὁμοίως καὶ ἐπὶ γυναικὸς.
Ἐὰν εἰς τὸν αὐχένα ἔχει ὀπίσω ὁ ἀνὴρ, ἀποκεφαλίζεται.
Ὲὰν εἰς τὰς ψύας, πτωχὸς ἔσται καὶ ἀτυχὴς βαστάζων γένους. Ἐπὶ γυναικὸς ὁμοίως.
Ἐάν εἰς τοὺς ὤμους, δέσμιος ἔσται, καὶ θλιβόμενος.
Ἐὰν εἰς τὴν μάλην, λήψεται γυναῖκα πλουσίαν καὶ καλὴν. Καὶ ἡ γυνὴ ὁμοίως.
Ἐὰν εἰς τὰς χεῖρας, πολύτεκνος ἔσται. Καὶ ἡ γυνὴ ὁμοίως.
Ἐὰν εἰς τὸ στῆθος, πένης ἔσται. Καὶ ἡ γυνὴ ὁμοίως.
Ἐὰν ἐπάνω τῆς καρδίας, πολυπόνηρος ἔσται. Τῇ δὲ γυναικὶ τοῦτο συμβαίνει, ὅταν εἰς τὸν μαστὸν ἐλαίαν ἔχει.
Ἐὰν εἰς τὴν κοιλίαν, φάγοι ἀμφότεροι ἔσονται.
Ἐὰν εἰς τὸν σπλῆνα, ἐμπαθεῖς καὶ ἐπίνοσοι.
Ἐὰν εἰς τὸ ὑπογάστριον, ἐμπαθεῖς ἔσονται.
Ἐὰν εἰς τὸ κρυπτὸν, ἄπληστοι ἔσονται ὑπὸ τῆς συνουσίας.
Ἐὰν εἰς τὸ φυσικὸν, ὁ μὲν ἀνὴρ ἀῤῥενόγυρος ἔσται· ἡ δὲ γυνὴ τοὐναντίον.
Ἐὰν εἰς τὸν μηρὸν, πλούσιοι ἔσονται.
Ἐὰν εἰς τὰ γόνατα, λήψεται γυναῖκα πλουσίαν. Ἡ δὲ γυνὴ, εἰ μὲν εἰς τὸ δεξιὸν γόνυ, ἀγαθὴ ἔσται· εἰ δὲ εἰς τὸ ἀριστερὸν, πολύτεκνος ἔσται.
Ἐὰν εἰς τὸν ἀστράγαλον, ὁ ἀνὴρ (τὴν γυναῖκα) ἀπρόσωπον ποιεῖ ἀπὸ τῆς χιτωνίας· ἡ δὲ γυνὴ, τὸν ἄνδρα ἀπὸ τῆς ἐξουσίας.
Ἐὰν δὲ εἰς τοὺς πόδας ἔχουσιν ἐλαίαν, πολύτεκνοι ἔσονται.
Σημείωσαι οὖν τὸ ἐπὶ ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν· ἐὰν ᾖ ἡ ἐλαία εἰς τὰ δεξιὰ μέρη, πλούσιοι καὶ ἀγαθοὶ πάντων γενήσονται· εἰ δὲ εἰς τὰ εὐώνυμα, ἐμπαθεῖς καὶ πτωχοὶ ἔσονται.
(Ψηφιοποίηση κειμένου: Χρήστος Μπελόπουλος)
Ψευδο-Ηρόδοτος: "Βίος Ομήρου" (αρχαίο κείμενο)
(Η αναπαραγωγή του κειμένου βασίζεται στην έκδοσή του Antonius Westermann: "Βιογράφοι - Vitarum scriptores Graeci minores" [1845], σελ. 1-20.)
 |
| Ανάγνωση από τον Όμηρο Λώρενς Άλμα–Ταντέμα (1836-1912) |
[Ἡροδότου Ἁλικαρνασσῆος] περὶ τῆς τοῦ Ὁμήρου γενέσιος καὶ βιοτῆς.
(1) Ἡρόδοτος Ἁλικαρνασσεὺς περὶ Ὁμήρου γενέσιος καὶ ἡλικίης καὶ βιοτῆς τάδε ἱστόρηκε, ζητήσας ἐπεξελθεῖν εἰς τὸ ἀτρεκέστατον. ἐπεὶ γὰρ ἡ πάλαι Αἰολιῶτις Κύμη ἐκτίζετο, συνῆλθον ἐν αὐτῇ παντοδαπὰ ἔθνεα Ἑλληνικά, καὶ δὴ καὶ ἐκ Μαγνησίης ἄλλοι τέ τινες καὶ Μελάνωπος ὁ Ἰθαγένεος τοῦ Κρήθωνος, οὐ πολύφορτος, ἀλλὰ βραχέα τοῦ βίου ἔχων. οὗτος δ᾿ ὁ Μελάνωπος ἔγημεν ἐν τῇ Κύμῃ τὴν θυγατέρα Ὀμύρητος, καὶ αὐτῷ γίνεται ἐκ κοίτης θῆλυ τέκνον, ᾧ οὔνομα τίθεται Κρηθηίδα. καὶ αὐτὸς μὲν ὁ Μελάνωπος καὶ ἡ γυνὴ αὐτοῦ ἐτελεύτησαν τὸν βίον· τὴν δὲ θυγατέρα ἐπιτρέπει ἀνδρί, ᾧ ἐχρῆτο μάλιστα, Κλεάνακτι τῷ Ἀργείῳ.
(2) χρόνου δὲ προϊόντος συνέβη τὴν παῖδα μιγεῖσαν ἀνδρὶ λαθραίως ἐν γαστρὶ σχεῖν. τὰ μὲν οὖν πρῶτα ἐλάνθανεν· ἐπεὶ δ᾿ ᾔσθετο ὁ Κλεάναξ, ἤχθετο τῇ συμφορῇ, καὶ καλεσάμενος τὴν Κρηθηίδα χωρὶς πάντων ἐν αἰτίῃ μεγάλῃ εἶχεν, ἐπιλεγόμενος τὴν αἰσχύνην τὴν πρὸς τοὺς πολιήτας. προβουλεύεται οὖν περὶ αὐτῆς τάδε. ἔτυχον οἱ Κυμαῖοι κτίζοντες τότε τοῦ Ἑρμείου κόλπου τὸν μυχόν, κτιζομένοισι δὲ τὴν πόλιν Σμύρναν ἔθετο τὸ ὄνομα Θησεύς, μνημεῖον ἐθέλων καταστῆσαι τῆς ἑωυτοῦ γυναικὸς ὁμώνυμον· ἦν γὰρ αὐτῇ τοὔνομα Σμύρνη. ὁ δὲ Θησεὺς ἦν τῶν τὴν Κύμην κτισάντων ἐν τοῖς πρώτοις Θεσσαλῶν, ἀπ᾿ Εὐμήλου τοῦ Ἀδμήτου, κάρτα εὖ ἔχων τοῦ βίου. ἐνθαῦτα ὑπεκτίθεται ὁ Κλεάναξ τὴν Κρηθηίδα πρὸς Ἰσμηνίην τὸν Βοιώτιον τῶν ἀποίκων λελογχότα, ὃς ἐτύγχανεν αὐτῷ ἐὼν ἑταῖρος τὰ μάλιστα.
(3) χρόνου δὲ προϊόντος ἐξελθοῦσα ἡ Κρηθηὶς μετ᾿ ἄλλων γυναικῶν πρὸς ἑορτήν τινα ἐπὶ τὸν ποταμὸν τὸν καλούμενον Μέλητα, ἤδη ἐπίτοκος οὖσα, τίκτει τὸν Ὅμηρον, οὐ τυφλόν, ἀλλὰ δεδορκότα, καὶ τίθεται ὄνομα τῷ παιδίῳ Μελησιγένεα, ἀπὸ τοῦ ποταμοῦ τὴν ἐπωνυμίαν λαβοῦσα. τέως μὲν οὖν ἡ Κρηθηὶς ἦν παρὰ τῷ Ἰσμηνίῃ· προϊόντος δὲ τοῦ χρόνου ἐξῆλθε καὶ ἀπ᾿ ἐργασίης χειρῶν ὡρμημένη ἔτρεφε τὸ παιδίον καὶ ἑωυτήν, ἄλλοτε παρ᾿ ἄλλων ἔργα λαμβάνουσα, καὶ ἐπαίδευε τὸν παῖδα ἀφ᾿ ὧν ἠδύνατο.
(4) ἦν δέ τις ἐν Σμύρνῃ τοῦτον τὸν χρόνον Φήμιος τοὔνομα, παῖδας γράμματα καὶ τὴν ἄλλην μουσικὴν διδάσκων πᾶσαν. οὗτος μισθοῦται τὴν Κρηθηίδα, ὢν μονότροπος, ἐριουργῆσαι αὐτῷ ἔριά τινα, ἃ παρὰ τῶν παίδων εἰς μισθὸν ἐλάμβανεν. ἡ δὲ παρ᾿ αὐτῷ εἰργάζετο πολλῷ κοσμίῳ καὶ σωφροσύνῃ πολλῇ χρωμένη, καὶ τῷ Φημίῳ κάρτα ἠρέσκετο. τέλος δὲ προσηνέγκατο αὐτῇ λόγους πείθων ἑωυτῷ συνοικεῖν, ἄλλά τε πολλὰ λέγων οἷς μιν ᾤετο προσάξεσθαι, καὶ ἔτι περὶ τοῦ παιδός, υἱὸν ποιούμενος, καὶ ὅτι τραφεὶς καὶ παιδευθεὶς ὑπ᾿ αὐτοῦ ἄξιος λόγου ἔσται (ἑώρα γὰρ τὸν παῖδα ὄντα συνετὸν καὶ κάρτα εὐφυέα), ἔστ᾿ ἀνέπεισεν αὐτὴν ποιεῖν ταῦτα.
(5) ὁ παῖς δ᾿ ἦν τε φύσιν ἔχων ἀγαθήν, ἐπιμελίης τε καὶ παιδεύσιος προσγενομένης αὐτίκα πολλὸν τῶν πάντων ὑπερεῖχεν. χρόνου δ᾿ ἐπιγενομένου ἀνδρούμενος οὐδὲν τοῦ Φημίου ὑποδεέστερος ἦν ἐν τῇ διδασκαλίᾳ. καὶ οὕτως ὁ μὲν Φήμιος ἐτελεύτησε τὸν βίον, καταλιπὼν πάντα τῷ παιδί, οὐ πολλῷ δ᾿ ὕστερον καὶ ἡ Κρηθηὶς ἐτελεύτησεν. ὁ δὲ Μελησιγένης ἐπὶ τῇ διδασκαλίᾳ καθειστήκει, καθ᾿ ἑωυτὸν δὲ γενόμενος μᾶλλον ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων ἑωρᾶτο. καὶ αὐτοῦ θωυμασταὶ καθειστήκεισαν οἵ τ᾿ ἐγχώριοι καὶ τῶν ξένων οἱ ἐσαπικνεόμενοι. ἐμπόριον γὰρ ἦν ἡ Σμύρνη καὶ σῖτος ἐξήγετο πολὺς αὐτόθεν ἐκ τῆς ἐπικειμένης χώρας δαψιλέως κάρτα ἐσαγόμενος ἐς αὐτήν. οἱ οὖν ξένοι, ὁκότε παύσοιντο τῶν ἔργων, ἀπεσχόλαζον παρὰ τῷ Μελησιγένει ἐγκαθίζοντες.
(6) ἦν δὲ ἐν αὐτοῖς τότε καὶ Μέντης ναύκληρος ἀπὸ τῶν περὶ Λευκάδα τόπων καταπεπλευκὼς ἐπὶ σῖτον, ἔχων ναῦν, πεπαιδευμένος τ᾿ ἀνὴρ ὡς ἐν ἐκείνῳ τῷ χρόνῳ καὶ πολυίστωρ, ὅς μιν ἔπεισε τὸν Μελησιγένη μεθ᾿ ἑωυτοῦ πλεῖν καταλύσαντα τὴν διδασκαλίαν, μισθόν τε λαμβάνοντα καὶ τὰ δέοντα πάντα, καὶ ὅτι χώρας καὶ πόλιας θεήσασθαι ἄξιον εἴη αὐτῷ ἕως νέος ἐστίν. καί μιν οἴομαι μάλιστα τούτοισι προαχθῆναι· ἴσως γὰρ καὶ τῇ ποιήσει ἤδη τότ᾿ ἐπενόει ἐπιθήσεσθαι. καταλύσας δὲ τὴν διδασκαλίαν ἐναυτίλλετο μετὰ τοῦ Μέντεω, καὶ ὅπου ἑκάστοτε ἀφίκοιτο, πάντα τὰ ἐπιχώρια διεωρᾶτο καὶ ἱστορέων ἐπυνθάνετο. εἰκὸς δέ μιν ἦν καὶ μνημόσυνα πάντων γράφεσθαι.
(2) χρόνου δὲ προϊόντος συνέβη τὴν παῖδα μιγεῖσαν ἀνδρὶ λαθραίως ἐν γαστρὶ σχεῖν. τὰ μὲν οὖν πρῶτα ἐλάνθανεν· ἐπεὶ δ᾿ ᾔσθετο ὁ Κλεάναξ, ἤχθετο τῇ συμφορῇ, καὶ καλεσάμενος τὴν Κρηθηίδα χωρὶς πάντων ἐν αἰτίῃ μεγάλῃ εἶχεν, ἐπιλεγόμενος τὴν αἰσχύνην τὴν πρὸς τοὺς πολιήτας. προβουλεύεται οὖν περὶ αὐτῆς τάδε. ἔτυχον οἱ Κυμαῖοι κτίζοντες τότε τοῦ Ἑρμείου κόλπου τὸν μυχόν, κτιζομένοισι δὲ τὴν πόλιν Σμύρναν ἔθετο τὸ ὄνομα Θησεύς, μνημεῖον ἐθέλων καταστῆσαι τῆς ἑωυτοῦ γυναικὸς ὁμώνυμον· ἦν γὰρ αὐτῇ τοὔνομα Σμύρνη. ὁ δὲ Θησεὺς ἦν τῶν τὴν Κύμην κτισάντων ἐν τοῖς πρώτοις Θεσσαλῶν, ἀπ᾿ Εὐμήλου τοῦ Ἀδμήτου, κάρτα εὖ ἔχων τοῦ βίου. ἐνθαῦτα ὑπεκτίθεται ὁ Κλεάναξ τὴν Κρηθηίδα πρὸς Ἰσμηνίην τὸν Βοιώτιον τῶν ἀποίκων λελογχότα, ὃς ἐτύγχανεν αὐτῷ ἐὼν ἑταῖρος τὰ μάλιστα.
(3) χρόνου δὲ προϊόντος ἐξελθοῦσα ἡ Κρηθηὶς μετ᾿ ἄλλων γυναικῶν πρὸς ἑορτήν τινα ἐπὶ τὸν ποταμὸν τὸν καλούμενον Μέλητα, ἤδη ἐπίτοκος οὖσα, τίκτει τὸν Ὅμηρον, οὐ τυφλόν, ἀλλὰ δεδορκότα, καὶ τίθεται ὄνομα τῷ παιδίῳ Μελησιγένεα, ἀπὸ τοῦ ποταμοῦ τὴν ἐπωνυμίαν λαβοῦσα. τέως μὲν οὖν ἡ Κρηθηὶς ἦν παρὰ τῷ Ἰσμηνίῃ· προϊόντος δὲ τοῦ χρόνου ἐξῆλθε καὶ ἀπ᾿ ἐργασίης χειρῶν ὡρμημένη ἔτρεφε τὸ παιδίον καὶ ἑωυτήν, ἄλλοτε παρ᾿ ἄλλων ἔργα λαμβάνουσα, καὶ ἐπαίδευε τὸν παῖδα ἀφ᾿ ὧν ἠδύνατο.
(4) ἦν δέ τις ἐν Σμύρνῃ τοῦτον τὸν χρόνον Φήμιος τοὔνομα, παῖδας γράμματα καὶ τὴν ἄλλην μουσικὴν διδάσκων πᾶσαν. οὗτος μισθοῦται τὴν Κρηθηίδα, ὢν μονότροπος, ἐριουργῆσαι αὐτῷ ἔριά τινα, ἃ παρὰ τῶν παίδων εἰς μισθὸν ἐλάμβανεν. ἡ δὲ παρ᾿ αὐτῷ εἰργάζετο πολλῷ κοσμίῳ καὶ σωφροσύνῃ πολλῇ χρωμένη, καὶ τῷ Φημίῳ κάρτα ἠρέσκετο. τέλος δὲ προσηνέγκατο αὐτῇ λόγους πείθων ἑωυτῷ συνοικεῖν, ἄλλά τε πολλὰ λέγων οἷς μιν ᾤετο προσάξεσθαι, καὶ ἔτι περὶ τοῦ παιδός, υἱὸν ποιούμενος, καὶ ὅτι τραφεὶς καὶ παιδευθεὶς ὑπ᾿ αὐτοῦ ἄξιος λόγου ἔσται (ἑώρα γὰρ τὸν παῖδα ὄντα συνετὸν καὶ κάρτα εὐφυέα), ἔστ᾿ ἀνέπεισεν αὐτὴν ποιεῖν ταῦτα.
(5) ὁ παῖς δ᾿ ἦν τε φύσιν ἔχων ἀγαθήν, ἐπιμελίης τε καὶ παιδεύσιος προσγενομένης αὐτίκα πολλὸν τῶν πάντων ὑπερεῖχεν. χρόνου δ᾿ ἐπιγενομένου ἀνδρούμενος οὐδὲν τοῦ Φημίου ὑποδεέστερος ἦν ἐν τῇ διδασκαλίᾳ. καὶ οὕτως ὁ μὲν Φήμιος ἐτελεύτησε τὸν βίον, καταλιπὼν πάντα τῷ παιδί, οὐ πολλῷ δ᾿ ὕστερον καὶ ἡ Κρηθηὶς ἐτελεύτησεν. ὁ δὲ Μελησιγένης ἐπὶ τῇ διδασκαλίᾳ καθειστήκει, καθ᾿ ἑωυτὸν δὲ γενόμενος μᾶλλον ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων ἑωρᾶτο. καὶ αὐτοῦ θωυμασταὶ καθειστήκεισαν οἵ τ᾿ ἐγχώριοι καὶ τῶν ξένων οἱ ἐσαπικνεόμενοι. ἐμπόριον γὰρ ἦν ἡ Σμύρνη καὶ σῖτος ἐξήγετο πολὺς αὐτόθεν ἐκ τῆς ἐπικειμένης χώρας δαψιλέως κάρτα ἐσαγόμενος ἐς αὐτήν. οἱ οὖν ξένοι, ὁκότε παύσοιντο τῶν ἔργων, ἀπεσχόλαζον παρὰ τῷ Μελησιγένει ἐγκαθίζοντες.
(6) ἦν δὲ ἐν αὐτοῖς τότε καὶ Μέντης ναύκληρος ἀπὸ τῶν περὶ Λευκάδα τόπων καταπεπλευκὼς ἐπὶ σῖτον, ἔχων ναῦν, πεπαιδευμένος τ᾿ ἀνὴρ ὡς ἐν ἐκείνῳ τῷ χρόνῳ καὶ πολυίστωρ, ὅς μιν ἔπεισε τὸν Μελησιγένη μεθ᾿ ἑωυτοῦ πλεῖν καταλύσαντα τὴν διδασκαλίαν, μισθόν τε λαμβάνοντα καὶ τὰ δέοντα πάντα, καὶ ὅτι χώρας καὶ πόλιας θεήσασθαι ἄξιον εἴη αὐτῷ ἕως νέος ἐστίν. καί μιν οἴομαι μάλιστα τούτοισι προαχθῆναι· ἴσως γὰρ καὶ τῇ ποιήσει ἤδη τότ᾿ ἐπενόει ἐπιθήσεσθαι. καταλύσας δὲ τὴν διδασκαλίαν ἐναυτίλλετο μετὰ τοῦ Μέντεω, καὶ ὅπου ἑκάστοτε ἀφίκοιτο, πάντα τὰ ἐπιχώρια διεωρᾶτο καὶ ἱστορέων ἐπυνθάνετο. εἰκὸς δέ μιν ἦν καὶ μνημόσυνα πάντων γράφεσθαι.
Περιεχόμενα
Ιλίου Πέρσις Τηλεγόνεια Μικρά Ιλιάς Αιθιοπίς Μεμνονίς
Τιτανομαχία Γιγαντομαχία Μαργίτης Κέρκωπες Επικιχλίδες
Τιτανομαχία Γιγαντομαχία Μαργίτης Κέρκωπες Επικιχλίδες
...............
Αρκτίνος ο Μιλήσιος Ευγάμμων ο Κυρηναίος Λέσχης ο Μυτιληναίος
Τίμαιος ο Ταυρομενίτης Απολλώνιος ο Σοφιστής Κέρκωψ ο Πυθαγόρειος
Τίμαιος ο Ταυρομενίτης Απολλώνιος ο Σοφιστής Κέρκωψ ο Πυθαγόρειος
Κλείταρχος ο Αιγινίτης Μενεκράτης ο Συρακούσιος Χάραξ ο Περγαμηνός
Αδδαίος ο Μυτιληναίος Βίων ο Προκοννήσιος Ίππυς ο Ρηγίνος
... κ.τ.λ.
Αδδαίος ο Μυτιληναίος Βίων ο Προκοννήσιος Ίππυς ο Ρηγίνος
... κ.τ.λ.
.............
Αντωνίνος Λιβεράλις: "Μεταμορφώσεων συναγωγή" Παλαίφατος: "Περί απίστων"
Ηρἀκλειτος: "Περί απίστων" Παρθένιος: "Ερωτικά παθήματα"
Ψευδο-Ηρόδοτος: "Βίος Ομήρου" Μελάμπους: "Περί ελαιών του σώματος μαντική"
Μελάμπους: "Περί παλμών μαντική"
Ηρἀκλειτος: "Περί απίστων" Παρθένιος: "Ερωτικά παθήματα"
Ψευδο-Ηρόδοτος: "Βίος Ομήρου" Μελάμπους: "Περί ελαιών του σώματος μαντική"
Μελάμπους: "Περί παλμών μαντική"
..............
Στύγα, η χθόνια θεότητα
Στυγός θεογονία
Η Στύγα [Στύξ] (1) ήταν Νύμφη(2) ή Ωκεανίδα, η "εξοχότατη" από τις κόρες του Ωκεανού και της Τηθύος, (όπως μας πληροφορούν ο Ησίοδος(3) και ο Απολλόδωρος(4), ενώ ο Υγίνος την θέλει κόρη της Νυκτός(5) και του Ερέβους).(6)
Από τον Δία απέκτησε την Περσεφόνη(7) και από τον Πάλλαντα την Νίκη, τον Ζήλο, το Κράτος(8) και την Βία(9) (10) (11) (στους οποίους ο Υγίνος προσέθεσε και την Σκύλλα)(12). Αντίθετα ο Παυσανίας, επικαλούμενος τον Επιμενίδη, ισχυρίζεται ότι η Στύγα δεν ήταν σύζυγος τού Πάλλαντα αλλά του Πείραντα από τον οποίο και απέκτησε την Έχιδνα(13).
Η φρικαλέα Στύγα διέμενε πάντοτε στο ζοφερό κι απόκοσμο βασίλειο του Άδου, στο ξακουστό παλάτι της το φωλιασμένο πάνω σε πανύψηλες θεόρατες ασημένιες κολώνες (14). Μόνο μια φορά, λέει, ανέβηκε στον Όλυμπο: όταν έσπευσε πρώτη αυτή να βοηθήσει (μαζί με τα παιδιά της) τον Δία στην άγρια και αμφίρροπη μάχη του εναντίον των Τιτάνων. Αυτός ως αντάλλαγμα για τις ανεκτίμητες υπηρεσίες της θα την τιμήσει με υπέρμετρη δύναμη, θα υποχρεώσει τους άλλους θεούς να ορκίζονται στο ιερό πλέον -ακόμη και γι' αυτούς- όνομα της, και θα προσκαλέσει τα παιδιά της να έρθουν να ζήσουν για πάντα μαζί του στο θεϊκό βουνό(15) (16). Το Κράτος και η Βία θα γίνουν έκτοτε μόνιμοι παραστάτες του, πιστοί εκτελεστές των δυναστικών αποφάσεων του: Στον "Προμηθέα Δεσμώτη" του Αισχύλου τους βλέπουμε, στην αρχή του έργου, να σέρνουν τον αιχμάλωτο Τιτάνα και να πιέζουν τον δισταχτικό Ήφαιστο να τον αλυσοδέσει -σύμφωνα με τη ρητή προσταγή του Δία-σφιχτά στον "βράχο του Καυκάσου"(17).
Ο Στύγιος ποταμός και η λίμνη Στύγα
 |
| Η βάπτιση του Αχιλλέως στα ύδατα της Στυγός |
Μόνον ο Αχιλλέας (σύμφωνα μ' έναν μεταγενέστερο μύθο που διέσωσε ο Ρωμαίος ποιητής Στάτιος στην "Αχιλληίδα" του) άντεξε την θανατερή δύναμή τους, όταν η Θέτις κρυφά από τον Πηλέα τον βούτηξε μέσα τους και τον κατέστησε έτσι άτρωτο(21) - εκτός φυσικά από το σημείο που τον κράταγε, την διάσημη έκτοτε αχίλλειο πτέρνα.
Την θανατηφόρα δύναμη των στυγερών νερών εκμεταλλεύονταν, σύμφωνα με τον Στράβωνα, και οι φθονεροί Τελχίνες: τα ανακάτευαν με θειάφι και με το μείγμα που προέκυπτε ράντιζαν φυτά και ζώα για να τα καταστρέψουν και να τα αφανίσουν(22).
Ο Όρκος των Θεών
Μετά την Τιτανομαχία, ο Δίας όρισε να ορκίζονται εφεξής οι Αθάνατοι Θεοί στο "ἄφθιτον ὠγύγιον ὕδωρ", στο αρχέγονο δηλαδή και άφθαρτο νερό της Στύγας.
Λέει ο Ησίοδος: 'Οταν δύο θεοί φιλονικούν, ο Δίας, για να καταλάβει ποιος είναι ο επίορκος, στέλνει την Ίριδα να φέρει από τα Τάρταρα μέσα σε χρυσή υδροχόη λίγο απ' αυτό το φοβερό νερό. Τότε οι αντιμαχόμενοι θεοί πρέπει να πουν τον όρκο χύνοντας ταυτόχρονα λίγο απ' το νερό αυτό στη γη. (Ίσως και, σύμφωνα με τα έθιμα της τότε εποχής, να έπιναν και λίγο - όπως γλαφυρά υπέθεσαν αργότερα οι Βερνάν και Ντετιέν(23)).
Ο ένοχος, ο ψεύτης θεός, έπεφτε αμέσως κάτω παράλυτος, χωρίς ανάσα και φωνή, χωρίς να μπορεί να φέρει στα χείλη του γι' έναν ολόκληρο "ἐνιαυτόν" το νέκταρ και την αμβροσία (τις τροφές της αθανασίας). Αλλά και όταν θα έβγαινε από το ετήσιο αυτό κώμα, θα του απαγορευότανε παντελώς για τα επόμενα εννιά χρόνια οποιαδήποτε συμμετοχή στα συμβούλια, στα συμπόσια και στις συναναστροφές των θεών(24). Έτσι λοιπόν, για τους θεούς η Στύγα αντιπροσώπευε ό,τι η Γοργώ για τους ανθρώπους: τον τρόμο και την φρίκη"(25).
Ο όρκος των θεών εμφανίζεται αρκετές φορές στα κείμενα των αρχαίων ποιητών. Η Ἥρα ομνύει στο νερό της Στύγας (μπροστά στον θυμωμένο Δία) στην Ιλιάδα(26)· η Καλυψώ στην Οδύσσεια(27) (μπροστά στον δύσπιστο Οδυσσέα)· η Λητώ στον ομηρικό ύμνο στον Απόλλωνα(28):
"ἴστω νῦν τόδε γαῖα καὶ οὐρανὸς εὐρὺς ὕπερθε
καὶ τὸ κατειβόμενον Στυγὸς ὕδωρ, ὅς τε μέγιστος
ὅρκος δεινότατός τε πέλει μακάρεσσι θεοῖσι..."
("Μαρτύροι ἡ γῆς κι ὁ οὐρανὸς ὁ ἀμέτρητος ἀπάνω,
καὶ τὰ νερὰ ποὺ χύνουνται στὸν Ἄδη ἀπὸ τὴ Στύγα,
τῶν θεῶν βαρὺς καὶ φοβερὸς αὐτὸς εἶν' ὅρκος πάντα"(29).)
Η Αρκαδική Στύγα (ὕδωρ της Στυγός(30)), πηγή-καταρράκτης σε απόκρημνη και δύσβατη περιοχή (σημερινή Νεραϊδορράχη) των Αροάνιων ορέων βρίσκεται κοντά στην αρχαία Νώνακρη (πόλη ερειπωμένη ήδη από την εποχή του Παυσανία). Σύμφωνα με τις τοπικές παραδόσεις, ήταν παρακλάδι του ομώνυμου χθόνιου ποταμού του Άδη· και γι' αυτό ασφαλώς οι Αρκάδες συνήθιζαν να ορκίζονται στα νερά της μιμούμενοι τον όρκο των θεών(31).
Τα ψυχρά νερά της πηγής (σημερινό Μαυρονέρι ή Μαυρονέρια) σχηματίζουν χείμαρρο που χάνεται προσωρινά σε καταβόθρες και επανεμφανίζεται πιο κάτω για να ενωθεί με τον Κράθι ποταμό (νυν Ακράτα(32))(33). Ο Ηρόδοτος πάντως δίνει μια ελαφρώς διαφορετική περιγραφή στην εποχή του: "λιγοστό νερό", λέει, "αναβλύζει από βράχο και πέφτει στάλα στάλα σε γούβα, και γύρω γύρω τη γούβα τη ζώνει ξερολιθιά".(34)
Σύμφωνα με έναν μύθο που διέσωσε ο Πτολεμαίος Χέννος, η θεά Δήμητρα για να απαλλαγεί από τον Ποσειδώνα που την είχε ερωτευθεί και την παρενοχλούσε, μεταμορφώθηκε σε φοράδα. Όταν όμως καθρεφτίστηκε στα Ύδατα της Στυγός, ένιωσε απέχθεια για την εικόνα που αντίκρισε και όπως ήταν ταραγμένη έκανε μαύρα τα νερά του ποταμού.(35)
Τα νερά της αρκαδικής Στύγας, σύμφωνα με δοξασίες που μεταφέρει ο Παυσανίας, ήταν θανατηφόρα για ανθρώπους και ζώα. Τα αντικείμενα από γυαλί, κρύσταλλο ή πηλό που έπεφταν μέσα τους ράγιζαν και έσπαζαν· αυτά από κόκκαλο, χαλκό, σίδερο, κασσίτερο, άργυρο ή και χρυσό ακόμη σκούριαζαν και διαλύονταν. Κανένα αγγείο δεν μπορούσε να συγκρατήσει το νερό της Στύγας εκτός κι αν ήταν κατασκευασμένο από οπλή αλόγου.(36)
Λέει ο Ησίοδος: 'Οταν δύο θεοί φιλονικούν, ο Δίας, για να καταλάβει ποιος είναι ο επίορκος, στέλνει την Ίριδα να φέρει από τα Τάρταρα μέσα σε χρυσή υδροχόη λίγο απ' αυτό το φοβερό νερό. Τότε οι αντιμαχόμενοι θεοί πρέπει να πουν τον όρκο χύνοντας ταυτόχρονα λίγο απ' το νερό αυτό στη γη. (Ίσως και, σύμφωνα με τα έθιμα της τότε εποχής, να έπιναν και λίγο - όπως γλαφυρά υπέθεσαν αργότερα οι Βερνάν και Ντετιέν(23)).
Ο ένοχος, ο ψεύτης θεός, έπεφτε αμέσως κάτω παράλυτος, χωρίς ανάσα και φωνή, χωρίς να μπορεί να φέρει στα χείλη του γι' έναν ολόκληρο "ἐνιαυτόν" το νέκταρ και την αμβροσία (τις τροφές της αθανασίας). Αλλά και όταν θα έβγαινε από το ετήσιο αυτό κώμα, θα του απαγορευότανε παντελώς για τα επόμενα εννιά χρόνια οποιαδήποτε συμμετοχή στα συμβούλια, στα συμπόσια και στις συναναστροφές των θεών(24). Έτσι λοιπόν, για τους θεούς η Στύγα αντιπροσώπευε ό,τι η Γοργώ για τους ανθρώπους: τον τρόμο και την φρίκη"(25).
Ο όρκος των θεών εμφανίζεται αρκετές φορές στα κείμενα των αρχαίων ποιητών. Η Ἥρα ομνύει στο νερό της Στύγας (μπροστά στον θυμωμένο Δία) στην Ιλιάδα(26)· η Καλυψώ στην Οδύσσεια(27) (μπροστά στον δύσπιστο Οδυσσέα)· η Λητώ στον ομηρικό ύμνο στον Απόλλωνα(28):
"ἴστω νῦν τόδε γαῖα καὶ οὐρανὸς εὐρὺς ὕπερθε
καὶ τὸ κατειβόμενον Στυγὸς ὕδωρ, ὅς τε μέγιστος
ὅρκος δεινότατός τε πέλει μακάρεσσι θεοῖσι..."
("Μαρτύροι ἡ γῆς κι ὁ οὐρανὸς ὁ ἀμέτρητος ἀπάνω,
καὶ τὰ νερὰ ποὺ χύνουνται στὸν Ἄδη ἀπὸ τὴ Στύγα,
τῶν θεῶν βαρὺς καὶ φοβερὸς αὐτὸς εἶν' ὅρκος πάντα"(29).)
Η Αρκαδική Στύγα
 |
| Τα ύδατα της Στυγός |
Τα ψυχρά νερά της πηγής (σημερινό Μαυρονέρι ή Μαυρονέρια) σχηματίζουν χείμαρρο που χάνεται προσωρινά σε καταβόθρες και επανεμφανίζεται πιο κάτω για να ενωθεί με τον Κράθι ποταμό (νυν Ακράτα(32))(33). Ο Ηρόδοτος πάντως δίνει μια ελαφρώς διαφορετική περιγραφή στην εποχή του: "λιγοστό νερό", λέει, "αναβλύζει από βράχο και πέφτει στάλα στάλα σε γούβα, και γύρω γύρω τη γούβα τη ζώνει ξερολιθιά".(34)
Σύμφωνα με έναν μύθο που διέσωσε ο Πτολεμαίος Χέννος, η θεά Δήμητρα για να απαλλαγεί από τον Ποσειδώνα που την είχε ερωτευθεί και την παρενοχλούσε, μεταμορφώθηκε σε φοράδα. Όταν όμως καθρεφτίστηκε στα Ύδατα της Στυγός, ένιωσε απέχθεια για την εικόνα που αντίκρισε και όπως ήταν ταραγμένη έκανε μαύρα τα νερά του ποταμού.(35)
Τα νερά της αρκαδικής Στύγας, σύμφωνα με δοξασίες που μεταφέρει ο Παυσανίας, ήταν θανατηφόρα για ανθρώπους και ζώα. Τα αντικείμενα από γυαλί, κρύσταλλο ή πηλό που έπεφταν μέσα τους ράγιζαν και έσπαζαν· αυτά από κόκκαλο, χαλκό, σίδερο, κασσίτερο, άργυρο ή και χρυσό ακόμη σκούριαζαν και διαλύονταν. Κανένα αγγείο δεν μπορούσε να συγκρατήσει το νερό της Στύγας εκτός κι αν ήταν κατασκευασμένο από οπλή αλόγου.(36)
Το νερό της Στύγας και ο θάνατος του Μ. Αλεξάνδρου
Αμέσως μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, φήμες κυκλοφόρησαν που λέγανε ότι αυτός πέθανε επειδή ήπιε νερό της Στύγας ριγμένο κρυφά από κάποιους στο κρασί του. Η φήμη αυτή μεταφέρεται με επιφύλαξη από τον Αρριανό(37), τον Πλόυταρχο(38) και τον Παυσανία(39), ενώ οι Ρωμαίοι ιστορικοί Κούρτιος Ρούφος(40) και Ιουστίνος(41) είναι μάλλον λιγότερο επιφυλακτικοί.
Ο Πλούταρχος θεωρεί ότι πηγή των διαδόσεων αυτών ήταν η Ολυμπιάδα. Οργανωτής δε της συνομωσίας φέρεται ο Αντίπατρος και εκτελεστές οι γιοί του Κάσσανδρος, Φίλιππος και Ιόλλας (που ήταν ο οινοχόος του Αλεξάνδρου). Μεταξύ των συνωμοτών αναφέρεται και ο Αριστοτέλης είτε ως σύμβουλος (Πλούταρχος) είτε ως ο προμηθευτής του δηλητηρίου (Αρριανός).
Η φήμη αυτή γνώρισε κάποια δημοσιότητα ξανά στις μέρες μας όταν σε διεθνές συνέδριο της Βαρκελώνης τοξικολόγοι του Πανεπιστημίου Στάφορντ ανακοίνωσαν τα αποτελέσματα μιας έρευνας στην περιοχή της Αρκαδικής Στύγας. Σύμφωνα μ' αυτήν, ασβεστολιθικά πετρώματα που βρίσκονται στην περιοχή του Μαυρονερίου περιέχουν ένα βακτήριο που παράγει τοξίνη ικανή να προκαλέσει πυρετό, αφωνία και παράλυση· περιγραφή που θυμίζει τόσο τα προθανάτια συμπτώματα του Μ. Αλεξάνδρου, όσο και τις επιδράσεις που είχε (κατά τον μύθο) στους επίορκους θεούς το ύδωρ της Στυγός.(42)
Στο Λεξικόν του Ησυχίου, με το όνομα στύξ αναφέρεται και ένα είδος μπούφου ή κουκουβάγιας(43). Η κουκουβάγια ήταν άλλωστε σύμβολο των χθόνιων θεών, το σκοτεινό πουλί της Στύγας, όπως λέει ο Οβίδιος(44).
Το πουλί στύξ αναφέρει και ο μυθογράφος Αντωνίνος Λιβεράλις στις "Μεταμορφώσεις" του: ο Ερμής αφού τιμώρησε κατ' εντολή του Δία τους γιούς της Πολυφόντης, επειδή ήταν άγριοι με τους ανθρώπους και ασεβείς προς τους θεούς, μεταμόρφωσε και την ίδια στο νυχτοπούλι στύγα που τις νύχτες κρώζει προαναγγέλλοντας πολέμους και διχόνοια στους ανθρώπους(45).
Ο Πλούταρχος θεωρεί ότι πηγή των διαδόσεων αυτών ήταν η Ολυμπιάδα. Οργανωτής δε της συνομωσίας φέρεται ο Αντίπατρος και εκτελεστές οι γιοί του Κάσσανδρος, Φίλιππος και Ιόλλας (που ήταν ο οινοχόος του Αλεξάνδρου). Μεταξύ των συνωμοτών αναφέρεται και ο Αριστοτέλης είτε ως σύμβουλος (Πλούταρχος) είτε ως ο προμηθευτής του δηλητηρίου (Αρριανός).
Η φήμη αυτή γνώρισε κάποια δημοσιότητα ξανά στις μέρες μας όταν σε διεθνές συνέδριο της Βαρκελώνης τοξικολόγοι του Πανεπιστημίου Στάφορντ ανακοίνωσαν τα αποτελέσματα μιας έρευνας στην περιοχή της Αρκαδικής Στύγας. Σύμφωνα μ' αυτήν, ασβεστολιθικά πετρώματα που βρίσκονται στην περιοχή του Μαυρονερίου περιέχουν ένα βακτήριο που παράγει τοξίνη ικανή να προκαλέσει πυρετό, αφωνία και παράλυση· περιγραφή που θυμίζει τόσο τα προθανάτια συμπτώματα του Μ. Αλεξάνδρου, όσο και τις επιδράσεις που είχε (κατά τον μύθο) στους επίορκους θεούς το ύδωρ της Στυγός.(42)
Στυξ η κουκουβάγια
Το πουλί στύξ αναφέρει και ο μυθογράφος Αντωνίνος Λιβεράλις στις "Μεταμορφώσεις" του: ο Ερμής αφού τιμώρησε κατ' εντολή του Δία τους γιούς της Πολυφόντης, επειδή ήταν άγριοι με τους ανθρώπους και ασεβείς προς τους θεούς, μεταμόρφωσε και την ίδια στο νυχτοπούλι στύγα που τις νύχτες κρώζει προαναγγέλλοντας πολέμους και διχόνοια στους ανθρώπους(45).
Στύγα και Αμέλης ποταμός
Στο τελευταίο βιβλίο της "Πολιτείας" (στην "διήγηση του Ηρός του Αρμενίου") αναφέρεται για πρώτη φορά σε γραπτό κείμενο της αρχαιότητας ο Αμέλης ποταμός, ο χθόνιος ποταμός της λήθης(46). Σύμφωνα με τον Ζαν-Πιέρ Βερνάν, είναι ο Πλάτων που επινόησε (βασιζόμενους στους μύθους για την Στύγα) τον Αμέλη ποταμό ως σύμβολο της αμέλειας· (που στο φιλοσοφικό του σύστημα δήλωνε την απουσία πνευματικής ανησυχίας ή την φυλακισμένη στο σώμα και στην ροή του χρόνου ψυχή).(47)
© Χρήστος Μπελόπουλος
(Παραλλαγή του άρθρου δόθηκε για δημοσίευση από τον υπογράφοντα και στην ελληνική Βικιπαίδεια)
© Χρήστος Μπελόπουλος
(Παραλλαγή του άρθρου δόθηκε για δημοσίευση από τον υπογράφοντα και στην ελληνική Βικιπαίδεια)
Σημειώσεις
1. Η λέξη στύξ συνδέεται με το ρήμα στυγέω (που σημαίνει μισώ και αποστρέφομαι) από το οποίο προέρχονται επίσης τα επίθετα στυγνός και στυγερός. Στύγα είναι στην κυριολεξία η Μισητή, η Φρικαλέα. (Ι. Σταματάκου, Λεξικόν Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, Βιβλιοπρομηθευτική, 1994.)
2. Καλλίμαχος, Ύμνος εἰς Δία, 33-36:
"Νέδῃ δε […] πρεσβυτάτῃ Νυμφέων […]
πρωτίστῃ γενεῇ μετά γε Στύγα τε Φιλύρην τε".
3. Ησίοδος, Θεογονία, 361-363:
"καὶ Στύξ, ἣ δή σφεων προφερεστάτη ἐστὶν ἁπασέων.
Αὗται δ᾽ Ὠκεανοῦ καὶ Τηθύος ἐξεγένοντο
πρεσβύταται κοῦραι· πολλαί γε μέν εἰσι καὶ ἄλλαι".
4. Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη, Α 2,2:
"ἐγένοντο δὲ Τιτάνων ἔκγονοι Ὠκεανοῦ μὲν καὶ Τηθύος Ὠκεανίδες, Ἀσία Στὺξ Ἠλέκτρα
Δωρὶς Εὐρονόμη Ἀμφιτρίτη Μῆτις […]".
5. Υγίνος, Fabulae, proefatio I.
6. Ο Κ. Κερένυϊ (στην "Μυθολογία" του) κάπου γράφει πως ήταν κόρη της Θέτιδος και κάπου αλλού κόρη της Τηθύος. Αλλά, όπως σημειώνει ο ίδιος (σελ. 53): " λίγο ξέρει κανείς αν η Τηθύς, η Θέτις και η Ευρυνόμη δεν είναι η παρουσία της ίδιας θεάς, εκείνης μάλιστα που τριπλά συνδέεται με τη θάλασσα και ονομάζεται διαφορετικά, ανάλογα με τον χρόνο και τον τόπο". (Η Μυθολογία των Αρχαίων Ελλήνων, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1996)
7. Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη, Α 3,1:
"Ζεὺς […] γεννᾷ […] ἐκ δὲ Στυγὸς Περσεφόνην".
8. Το όνομα της θεότητας αυτής , στη μετάφραση της "Μυθολογίας" του Κερένυϊ, αποδίδεται ως ο Κράτος (στο αρσενικό γένος). Απόδοση ίσως προτιμότερη στα νεοελληνικά, αφού στην αρχαιότητα η λέξη "το κράτος (ή το κάρτος)" δεν είχε ακριβώς την ίδια με την σημερινή της σημασία (σήμαινε: ισχύς, δύναμη, ανδρεία - Λεξικόν Σταματάκου).
9. Ησίοδος, Θεογονία, 383-385:
"Στὺξ δ᾽ ἔτεκ᾽ Ὠκεανοῦ θυγάτηρ Πάλλαντι μιγεῖσα
Ζῆλον καὶ Νίκην καλλίσφυρον ἐν μεγάροισιν·
καὶ Κράτος ἠδὲ Βίην ἀριδείκετα γείνατο τέκνα".
("Κι' η Στύγα η κόρη του Ωκεανού, σμίγοντας με τον Πάλλαντα
έκανε στ' ανάκτορα το Ζήλο και την καμαροπερπάτητη τη Νίκη,
κι' έκαμε και το Κράτος και τη Βία, τα πολυξάκουστα παιδιά της."
Μτφ. Π. Λεκατσάς, εκδ. Ι. Ζαχαρόπουλος)
10. Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη, Α 2,4:
"ἐγένετο […] Πάλλαντος δὲ καὶ Στυγὸς Νίκη Κράτος Ζῆλος Βία".
11. Στο "Λεξικόν της Ελληνικής Αρχαιολογίας" του Α. Ραγκαβή (λήμμα: "κράτος" ), στην ησιόδεια τετράδα των παιδιών της Στυγός και του Πάλλαντα, το όνομα του Ζήλου αντικαθίσταται από αυτό του Φόβου. Ως αδελφός(;) του Κράτους αναφέρεται ο Φόβος και στο εισαγωγικό σημείωμα του "Προμηθέα Δεσμώτη" των εκδόσεων Κάκτου.
12. Υγίνος, Fabulae, proefatio XVII.
13. Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις, Αρκαδικά, 18.1, 18.2:
"Ἐπιμενίδης δὲ ὁ Κρὴς εἶναι μὲν καὶ οὗτος θυγατέρα Ὠκεανοῦ τὴν Στύγα ἐποίησε, συνοικεῖν δὲ αὐτὴν οὐ Πάλλαντι, ἀλλὰ ἐκ Πείραντος Ἔχιδναν τεκεῖν, ὅστις δὴ ὁ Πείρας ἐστί".3. Ησίοδος, Θεογονία, 361-363:
"καὶ Στύξ, ἣ δή σφεων προφερεστάτη ἐστὶν ἁπασέων.
Αὗται δ᾽ Ὠκεανοῦ καὶ Τηθύος ἐξεγένοντο
πρεσβύταται κοῦραι· πολλαί γε μέν εἰσι καὶ ἄλλαι".
4. Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη, Α 2,2:
"ἐγένοντο δὲ Τιτάνων ἔκγονοι Ὠκεανοῦ μὲν καὶ Τηθύος Ὠκεανίδες, Ἀσία Στὺξ Ἠλέκτρα
Δωρὶς Εὐρονόμη Ἀμφιτρίτη Μῆτις […]".
5. Υγίνος, Fabulae, proefatio I.
6. Ο Κ. Κερένυϊ (στην "Μυθολογία" του) κάπου γράφει πως ήταν κόρη της Θέτιδος και κάπου αλλού κόρη της Τηθύος. Αλλά, όπως σημειώνει ο ίδιος (σελ. 53): " λίγο ξέρει κανείς αν η Τηθύς, η Θέτις και η Ευρυνόμη δεν είναι η παρουσία της ίδιας θεάς, εκείνης μάλιστα που τριπλά συνδέεται με τη θάλασσα και ονομάζεται διαφορετικά, ανάλογα με τον χρόνο και τον τόπο". (Η Μυθολογία των Αρχαίων Ελλήνων, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1996)
7. Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη, Α 3,1:
"Ζεὺς […] γεννᾷ […] ἐκ δὲ Στυγὸς Περσεφόνην".
8. Το όνομα της θεότητας αυτής , στη μετάφραση της "Μυθολογίας" του Κερένυϊ, αποδίδεται ως ο Κράτος (στο αρσενικό γένος). Απόδοση ίσως προτιμότερη στα νεοελληνικά, αφού στην αρχαιότητα η λέξη "το κράτος (ή το κάρτος)" δεν είχε ακριβώς την ίδια με την σημερινή της σημασία (σήμαινε: ισχύς, δύναμη, ανδρεία - Λεξικόν Σταματάκου).
9. Ησίοδος, Θεογονία, 383-385:
"Στὺξ δ᾽ ἔτεκ᾽ Ὠκεανοῦ θυγάτηρ Πάλλαντι μιγεῖσα
Ζῆλον καὶ Νίκην καλλίσφυρον ἐν μεγάροισιν·
καὶ Κράτος ἠδὲ Βίην ἀριδείκετα γείνατο τέκνα".
("Κι' η Στύγα η κόρη του Ωκεανού, σμίγοντας με τον Πάλλαντα
έκανε στ' ανάκτορα το Ζήλο και την καμαροπερπάτητη τη Νίκη,
κι' έκαμε και το Κράτος και τη Βία, τα πολυξάκουστα παιδιά της."
Μτφ. Π. Λεκατσάς, εκδ. Ι. Ζαχαρόπουλος)
10. Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη, Α 2,4:
"ἐγένετο […] Πάλλαντος δὲ καὶ Στυγὸς Νίκη Κράτος Ζῆλος Βία".
11. Στο "Λεξικόν της Ελληνικής Αρχαιολογίας" του Α. Ραγκαβή (λήμμα: "κράτος" ), στην ησιόδεια τετράδα των παιδιών της Στυγός και του Πάλλαντα, το όνομα του Ζήλου αντικαθίσταται από αυτό του Φόβου. Ως αδελφός(;) του Κράτους αναφέρεται ο Φόβος και στο εισαγωγικό σημείωμα του "Προμηθέα Δεσμώτη" των εκδόσεων Κάκτου.
12. Υγίνος, Fabulae, proefatio XVII.
13. Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις, Αρκαδικά, 18.1, 18.2:
("Ο κρητικός Επιμενίδης αναφέρει και αυτός τη Στύγα ως κόρη του Ωκεανού, όχι όμως και ως σύζυγο του Πάλλαντα· λέει πως γέννησε την Έχιδνα από τον Πείραντα, όποιος κι αν είναι ο Πείρας".)
14. Ησίοδος, Θεογονία, 775-779:
"Ἔνθα δὲ ναιετάει στυγερὴ θεὸς ἀθανάτοισι
δεινὴ Στύξ, θυγάτηρ ἀψοῤῥόου Ὠκεανοῖο
πρεσβυτάτη· νόσφιν δὲ θεῶν κλυτὰ δώματα ναίει
μακρῇσιν πέτρῃσι κατηρεφέ᾽· ἀμφὶ δὲ πάντη
κίοσιν ἀργυρέοισι πρὸς οὐρανὸν ἐστήρικται".
15. Ησίοδος, Θεογονία, 797-401:
"Ἦλθε δ᾽ ἄρα πρώτη Στὺξ ἄφθιτος Οὔλυμπόνδε
σὺν σφοῖσιν παίδεσσι φίλου διὰ μήδεα πατρός.
Τὴν δὲ Ζεὺς τίμησε, περισσὰ δὲ δῶρα ἔδωκεν.
Αὐτὴν μὲν γὰρ ἔθηκε θεῶν μέγαν ἔμμεναι ὅρκον,
παῖδας δ᾽ ἤματα πάντα ἕο μεταναιέτας εἶναι".
16. Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη, Α 2,5:
"τὸ δὲ τῆς Στυγὸς ὕδωρ ἐκ πέτρας ἐν Ἅιδου ῥέον Ζεὺς ἐποίησεν ὅρκον, ταύτην αὐτῇ
τιμὴν διδοὺς ἀνθ᾽ ὧν αὐτῷ κατὰ Τιτάνων μετὰ τῶν τέκνων συνεμάχησε".
17. Αισχύλος, Προμηθεύς Δεσμώτης, εκδ. Κάκτος, 1992.
18. Βιργίλιος, Αινειάδα, 6, 439.
19. Ησίοδος, Θεογονία, 786:
"ὅτ᾽ ἐκ πέτρης καταλείβεται ἠλιβάτοιο ὑψηλῆς".
20. Πλάτων, Φαίδων, 113c:
"ὁ τέταρτος ἐκπίπτει εἰς τόπον πρῶτον δεινόν τε καὶ ἄγριον, ὡς λέγεται, χρῶμα δ’ ἔχοντα
ὅλον οἷον ὁ κυανός, ὃν δὴ ἐπονομάζουσι Στύγιον, καὶ τὴν λίμνην ἣν ποιεῖ ὁ ποταμὸς
ἐμβάλλων, Στύγα".
21. Στάτιος, Αχιλληίς, Βιβλίον 1, (126 και 467 αγγλικής μετάφρασης).
22. Στράβων, Γεωγραφικά, Βιβλίον ΙΔ, 2.7:
"Ἐκαλεῖτο δ᾽ ἡ Ῥόδος […] Τελχινὶς ἀπὸ τῶν οἰκησάντων Τελχίνων τὴν νῆσον͵ οὓς οἱ μὲν
βασκάνους φασὶ καὶ γόητας θείωι καταρρέοντας τὸ τῆς Στυγὸς ὕδωρ ζώων τε καὶ φυτῶν
ὀλέθρου χάριν".
23. J.-P. Vernant & M. Detienne, Μήτις (σελ.149), Δαίδαλος, 1993.
24. Ησίοδος, Θεογονία, 782-806.
25. J.-P. Vernant, Το Βλέμμα του Θανάτου, Αλεξάνδρεια, 1992.
26. Όμηρος, Ἰλιάς, Ραψωδία O , 36-38.
27. Όμηρος, Οδύσσεια, Ραψωδία Ε, 184-186.
28. Ομηρικός Ύμνος, Εἲς Ἀπόλλωνα (Δήλιον), 84-86.
29. Όμηρος, Οδύσσεια, μετάφραση Α. Εφταλιώτη.
30. Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις, Βιβλίον 8 (Αρκαδικά), 17.6.
31. Ηρόδοτος, Ἱστορίαι, Βιβλίο Ζ (Ερατώ), 74-1:
"καὶ δὴ καὶ ἐς Νώνακριν πόλιν πρόθυμος ἦν τῶν Ἀρκάδων τοὺς προεστεῶτας ἀγινέων
ἐξορκοῦν τὸ Στυγὸς ὕδωρ".
32. Α. Ραγκαβή, Λεξικό Ελληνικής Αρχαιολογίας, εκδ. Κωνσταντινίδης, Αθήναι, 1888.
33. Ε. Κουρτίου, Ομηρικόν Λεξικόν, εκδ. Κωνσταντινίδης, Αθήναι,1888.
34. Ηρόδοτος,Ἱστορίαι, Βιβλίο Ζ (Ερατώ), 74-2:
"ὕδωρ ὀλίγον φαινόμενον ἐκ πέτρης στάζει ἐς ἄγκος, τὸ δὲ ἄγκος αἱμασιῆς τις περιθέει
κύκλος".
35. Πτολεμαίος Χέννος, Καινή Ιστορία, Βιβλίον 3, (Βιβλιοθήκη Φωτίου, 190):
"Ὅτι περὶ τοῦ ἐν Ἀρκαδίᾳ Στυγὸς ὕδατος οὕτω φασίν, ὡς Δημήτηρ πενθοῦσα τὴν θυγατέρα,
ἐπεὶ Ποσειδῶν αὐτὴν ἐν κατηφείᾳ οὖσαν ἐπείρα, εἰς ἵππον ἑαυτὴν μετεμόρφωσε χαλεπήνασα,
ἐλθοῦσα δ´ ἐπὶ τὴν πηγὴν καὶ θεασαμένη τὴν μορφὴν ἐστύγησέ τε καὶ τὸ ὕδωρ μέλαν
ἐποίησε".
36. Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις, Βιβλίον 8 (Αρκαδικά),18.3, 18.6:
"θάνατον δὲ τὸ ὕδωρ φέρει τοῦτο καὶ ἀνθρώπῳ καὶ ἄλλῳ ζῴῳ παντί. λέγεται δὲ ὅτι γένοιτό
ποτε ὄλεθρος ἀπ᾽ αὐτοῦ καὶ αἰξίν, αἳ τοῦ ὕδατος ἔπιον πρῶτον: χρόνῳ δὲ ὕστερον ἐγνώσθη
καὶ εἰ δή τι ἄλλο πρόσεστι τῷ ὕδατι τῶν ἐς θαῦμα ἡκόντων.
ὕαλος μέν γε καὶ κρύσταλλος καὶ μόρρια καὶ ὅσα ἐστὶν ἀνθρώποις ἄλλα λίθου ποιούμενα καὶ
τῶν σκευῶν τὰ κεραμεᾶ, τὰ μὲν ὑπὸ τῆς Στυγὸς τοῦ ὕδατος ῥήγνυται: κεράτινα δὲ καὶ ὀστέινα
σίδηρός τε καὶ χαλκός, ἔτι δὲ μόλιβδός τε καὶ κασσίτερος καὶ ἄργυρος καὶ τὸ ἤλεκτρον ὑπὸ
τούτου σήπεται τοῦ ὕδατος. τὸ δὲ αὐτὸ ἐν μετάλλοις τοῖς πᾶσι καὶ ὁ χρυσὸς πέπονθε: καίτοι γε
καθαρεύειν γε τὸν χρυσὸν ἀπὸ τοῦ ἰοῦ ἥ τε ποιήτρια μάρτυς ἐστὶν ἡ Λεσβία καὶ αὐτὸς ὁ
χρυσὸς ἐπιδείκνυσιν.
ἔδωκε δὲ ἄρα ὁ θεὸς τοῖς μάλιστα ἀπερριμμένοις κρατεῖν τῶν ὑπερηρκότων τῇ δόξῃ. τοῦτο
μὲν γὰρ τὰ μάργαρα ἀπόλλυσθαι πέφυκεν ὑπὸ τοῦ ὄξους, τοῦτο δὲ τὸν ἀδάμαντα λίθων ὄντα
ἰσχυρότατον τοῦ τράγου κατατήκει τὸ αἷμα: καὶ δὴ καὶ τὸ ὕδωρ οὐ δύναται τῆς Στυγὸς ὁπλὴν
ἵππου βιάσασθαι μόνην, ἀλλὰ ἐμβληθὲν κατέχεταί τε ὑπ᾽ αὐτῆς καὶ οὐ διεργάζεται τὴν
ὁπλήν".
37. Αρριανός, Αλεξάνδρου Ανάβασης, Βιβλίο έβδομο, 27.1-27.2:
"Πολλὰ δὲ καὶ ἄλλα οἶδα ἀναγεγραμμένα ὑπὲρ τῆς Ἀλεξάνδρου τελευτῆς͵ καὶ φάρμακον ὅτι
ἐπέμφθη παρὰ Ἀντιπάτρου Ἀλεξάνδρῳ καὶ ἐκ τοῦ φαρμάκου ὅτι ἀπέθανε· καὶ τὸ φάρμακον
ὅτι Ἀριστοτέλης μὲν Ἀντιπάτρῳ ἐξεῦρε δεδοικὼς ἤδη Ἀλέξανδρον Καλλισθένους ἕνεκα͵
Κάσανδρος δὲ ὁ Ἀντιπάτρου ἐκόμισεν· οἱ δὲκαὶ ὅτι ἐν ἡμιόνου ὁπλῇ ἐκόμισε καὶ τοῦτο
ἀνέγραψαν.
δοῦναι δὲ αὐτὸ Ἰόλλαν τὸν ἀδελφὸν Κασάνδρου τὸν νεώτερον· εἶναι γὰρ οἰνοχόον
βασιλικὸν τὸν Ἰόλλαν ..."
38. Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Αλέξανδρος, 77:
"Φαρμακείας δ’ ὑποψίαν παραυτίκα μὲν οὐδεὶς ἔσχεν, ἕκτῳ δ’ ἔτει φασὶ μηνύσεως γενομένης
τὴν Ὀλυμπιάδα πολλοὺς μὲν ἀνελεῖν, ἐκρῖψαι δὲ τὰ λείψανα τοῦ Ἰόλα τεθνηκότος, ὡς τούτου
τὸ φάρμακον ἐγχέαντος. οἱ δ’ Ἀριστοτέλην φάσκοντες Ἀντιπάτρῳ σύμβουλον γεγενῆσθαι τῆς
πράξεως καὶ ὅλως δι’ ἐκείνου κομισθῆναι τὸ φάρμακον Ἁγνόθεμίν τινα διηγεῖσθαι λέγουσιν
ὡς Ἀντιγόνου τοῦ βασιλέως ἀκούσαντα· τὸ δὲ φάρμακον ὕδωρ εἶναι ψυχρὸν καὶ παγετῶδες,
ἀπὸ πέτρας τινὸς ἐν Νωνάκριδι οὔσης ἣν ὥσπερ δρόσον λεπτὴν ἀναλαμβάνοντες εἰς ὄνου
χηλὴν ἀποτίθενται τῶν γὰρ ἄλλων οὐδὲν ἀγγείων στέγειν, ἀλλὰ διακόπτειν ὑπὸ ψυχρότητος
καὶ δριμύτητος. οἱ δὲ πλεῖστοι τὸν λόγον ὅλως οἴονται πεπλάσθαι τὸν περὶ τῆς φαρμακείας,
καὶ τεκμήριον αὐτοῖς ἐστιν οὐ μικρόν, ὅτι τῶν ἡγεμόνων στασιασάντων ἐφ’ ἡμέρας πολλὰς
ἀθεράπευτον τὸ σῶμα κείμενον ἐν τόποις θερμοῖς καὶ πνιγώδεσιν οὐδὲν ἔσχε τοιαύτης
φθορᾶς σημεῖον, ἀλλ’ ἔμεινε καθαρὸν καὶ πρόσφατον".
39. Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις, Βιβλίον 8 (Αρκαδικά), 18.6.:
"εἰ δὲ καὶ Ἀλεξάνδρου τοῦ Φιλίππου συνέβη τὴν τελευτὴν
διὰ τοῦ φαρμάκου γενέσθαι τούτου, σαφῶς μὲν οὐκ οἶδα, λεγόμενον δὲ οἶδα".
40. Κούρτιος Ρούφος. Ιστορία του Μ. Αλεξάνδρου, τόμος 3 (LIV. X),
γαλλική μετάφραση: A. et A. Trognon.
41. Ιουστίνος, Επιτομή των Φιλιππικών του Πομπήιου Τρόγου, Βιβλίον ΙΒ, κεφ. 14,
ελληνική μετάφραση, Λειψία, 1817.
42. Εφημερίδα το Εθνος, 27-10-2010, "Τα νερά της Στυγός ο δολοφόνος".
43. "Στύξ· κρήνη εν άδου. ή ο σκώψ το όρνεον ή όρκος θεών".
44. Οβίδιος, Μεταμορφώσεις, XV, 779.
45. Αντωνίνος Λιβεράλις, Μεταμορφώσεων συναγωγή, 21, Κάκτος, 2003.
"και εγένετο Πολυφόντη μεν Στυξ φθεγγόμενη νυκτός […] πολέμου και στάσεως ανθρώποις
άγγελος".
46. Πλάτων, Πολιτεία, Ι΄,621a.
47. J-P. Vernant, Mythe et Pensée chez les Grecs, "Le fleuve Amélès et la Mélétè Thanatou", Maspero, 1965. Ελληνική μετάφραση, Μύθος και Σκέψη στην Αρχαία Ελλάδα, "Ο ποταμός Αμέλης και η μελέτη του θανάτου", εκδ. Δαίδαλος - Ζαχαρόπουλος.
Βιβλιογραφία
Αρχαία κείμενα με αναφορές για την Στύγα
- Αντωνίνος Λιβεράλις, Μεταμορφώσεων συναγωγή (21), Κάκτος, 2003.
- Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη, Βιβλίο Α (2.2, 2.4, 2.5, 3.1). αρχ.
- Αρριανός, Αλεξάνδρου Ανάβασις, Βιβλίο Ζ (27.1, 27.2). αρχ
- Βιργίλιος, Αινιεάδα, Βιβλίο 6 (426). αγγ. μτφ.
- Ηρόδοτος, Ιστορίαι, Βιβλίον Ζ' (74.1, 74.2). αρχ. & μτφ.
- Ησίοδος, Θεογoνία (361-363, 383-385, 775-806). αρχ. & μτφ. 337-403 & 775-806 (Σ. Γκιργκένη)
- Ιουστίνος, Επιτομή των Φιλιππικών του Πομπηίου Τρόγου, Βιβίον ΙΒ' (κεφ. 14). μτφ.
- Καλλίμαχος, Ύμνος εἰς Δία (33-36). αρχ.
- Κούρτιος Ρούφος, Historiae Alexandri Magni [Ιστορίες του Μεγάλου Αλεξάνδρου], Βιβλίο X. γαλ. μτφ.
- Οβίδιος, Μεταμορφώσεις, xv (779). γαλ. μτφ.
- Οβίδιος, Fasti (Ημερολόγιον), III (793-808). γαλ. μτφ.
- Ομήρος, Ιλιάς, Ῥαψωδία O (36-38). αρχ. & μτφ (Καζαντζάκη - Κακριδή)
- Όμηρος, Οδύσσεια, Ῥαψωδία Ε (184-186). αρχ., μτφ. (Εφταλιώτη)
- Ομηρικός ύμνος Εἲς [Δήλιον] Ἀπόλλωνα (84-86). αρχ.
- Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις, Αρκαδικά (17.6 , 18, 19.3). αρχ. μτφ.
- Πλάτων, Πολιτεία, Βιβλίον Ι' (621α). αρχ.
- Πλάτων, Φαίδων (112e–115a). αρχ. & μτφ (Ε. Παπανούτσου)
- Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Αλέξανδρος (77). αρχ. μτφ. (Α. Ραγκαβή)
- Πτολεμαίος Χέννος, Καινή Ιστορία (Βιβλιοθήκη Φωτίου, 190), βιβλίον 3. αρχ & γαλ.μτφ
- Στάτιος, Αχιλληίς, βιβλίο I. αγγ.μτφ.
- Στράβων, Γεωγραφικά, Βιβλιον ΙΔ (2.7). αρχ.
- Υγίνος, Fabulae, proefatio (I & XVII). λατ.
Σύγχρονη βιβλιογραφία
- Κ. Κερένυϊ, Η Μυθολογία των Αρχαίων Ελλήνων, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1996.
- J.-P. Vernant, Το Βλέμμα του Θανάτου, Αλεξάνδρεια, 1992.
- P. Vernant, Mythe et Pensée chez les Grecs, "Le fleuve Ameles et la Melete Thanatou", Maspero. (Ελλ. μτφρ.: Μύθος και Σκέψη στην Αρχαία Ελλάδα, "Ο ποταμός Αμέλης και η μελέτη θανάτου".)
Η Μαρκιανή Βιβλιοθήκη
Η Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας [Biblioteca nazionale Marciana], που οφείλει το όνομα της στον προστάτη άγιο της πόλης Μάρκο, θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες δημόσιες βιβλιοθήκες της Ιταλίας και είναι περίφημη για την συλλογή ελληνικών και λατινικών χειρογράφων που κατέχει. Βρίσκεται εγκατεστημένη σε ένα από τα ομορφότερα αναγεννησιακά κτήρια της πλατείας Αγίου Μάρκου.
Από το 1362, ο ποιητής Πετράρχης είχε ήδη προτείνει την ίδρυση μιας δημόσιας βιβλιοθήκης στην Βενετία και προς το σκοπό αυτό κληροδότησε στην πόλη την προσωπική του συλλογή βιβλίων. Το σχέδιο όμως αυτό δεν πραγματοποιήθηκε αμέσως αλλά αρκετές δεκαετίες αργότερα, όταν (το 1468) ο Καρδινάλιος Βησσαρίων πρόσφερε και την δική του συλλογή λατινικών και ελληνικών χειρογράφων (υπό τον όρο, λέγεται, να αποδοθούν στην Ελλάδα όταν κάποτε αυτή θα απελευθερωνόταν -όρος που φυσικά δεν τηρήθηκε ποτέ).[3]
Μεταξύ των ετών 1500 και 1700 στην αρχική συλλογή του Βησσαρίωνος προστέθηκαν οι πλούσιες βιβλιοθήκες επιφανών οικογενειών της Βενετίας (Κονταρίνι, Ρεκανάτι, Φορτσέτι, Νάνι κ.ά.), ενώ αργότερα ενσωματώθηκαν σ' αυτήν και οι βιβλιοθήκες πολλών καταργημένων μοναστηριών.
Σήμερα στην Μαρκιανή Βιβλιοθήκη, που εμπλουτίζεται συνεχώς, βρίσκονται περίπου 13.000 κώδικες και πάνω από 1.000.000 έντυπα βιβλία, μεταξύ των οποίων 2.283 αρχέτυπα και 24.000 παλαιότυπα, καθώς και μια μεγάλη συλλογή χαρτών.
Ιστορικό
Σύμφωνα με το επίσημο ιστορικό της Βιβλιοθήκης,[1] οι εργασίες ανέγερσης του κτηρίου ξεκίνησαν το 1536 από τον αρχιτέκτονα και γλύπτη Τζάκοπο Σανσοβίνο,[2] συνεχίσθηκαν μετά τον θάνατο του τελευταίου από τον Βιτσέντζο Σκαμότσι και αποπερατώθηκαν το 1582. Το εσωτερικό του διακοσμήθηκε από τους μεγάλους καλλιτέχνες της Βενετικής Σχολής.
 |
| Παλαιά αίθουσα ανάγνωσης |
Μεταξύ των ετών 1500 και 1700 στην αρχική συλλογή του Βησσαρίωνος προστέθηκαν οι πλούσιες βιβλιοθήκες επιφανών οικογενειών της Βενετίας (Κονταρίνι, Ρεκανάτι, Φορτσέτι, Νάνι κ.ά.), ενώ αργότερα ενσωματώθηκαν σ' αυτήν και οι βιβλιοθήκες πολλών καταργημένων μοναστηριών.
Σήμερα στην Μαρκιανή Βιβλιοθήκη, που εμπλουτίζεται συνεχώς, βρίσκονται περίπου 13.000 κώδικες και πάνω από 1.000.000 έντυπα βιβλία, μεταξύ των οποίων 2.283 αρχέτυπα και 24.000 παλαιότυπα, καθώς και μια μεγάλη συλλογή χαρτών.
Τα ελληνικά χειρόγραφα της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης
Κώδικας Venetus A
Ο Κώδικας Venetus A, γνωστός επίσης και ως Marcianus Graecus 454, που βρίσκεται σήμερα στην κατοχή της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης της Βενετίας περιέχει το αρχαιότερο και αρτιότερο αντίγραφο της Ιλιάδας.
Αντιγράφηκε τον 10ο μ.Χ. αιώνα πιθανόν από τον γνωστό και από άλλα χειρόγραφα της ίδιας εποχής μοναχό Εφραίμ.[1] Τον 15ο αιώνα βρισκόταν στην κατοχή του Καρδιναλίου Βησσαρίωνος, ο οποίος το 1468 το πρόσφερε μαζί με τα άλλα χειρόγραφα της πλούσιας βιβλιοθήκης του στην πόλη της Βενετίας.[2] Η δωρεά αυτή του Βησσαρίωνος αποτέλεσε τον αρχικό πυρήνα της μετέπειτα ιδρυθείσας Μαρκιανής Βιβλιοθήκης.
Στον Venetus A, εκτός από το αρχαίο κείμενο της Ιλιάδος, συμπεριλαμβάνονται εκτεταμένες συλλογές σχολίων και σημειώσεων αλεξανδρινών λογίων, καθώς και αποσπάσματα από την Χρηστομάθεια του Πρόκλου στα οποία σώζονται σύντομες περιλήψεις των χαμένων ποιημάτων του Τρωικού Κύκλου.
Τον Venetus A "ανακαλύψε" στην Μαρκιανή Βιβλιοθήκη ο Γάλλος φιλόλογος Ζαν-Μπατίστ ντε Βιλουαζόν και τον εξέδωσε το 1788 στην Βενετία.[3] Στην περίφημη αυτή έκδοση βασίζονται έκτοτε όλες οι μεταγενέστερες εκδόσεις της Ιλιάδος. Τα τελευταία χρόνια το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ σε συνεργασία με την Μαρκιανή βιβλιοθήκη φωτοτύπησε με τα σύγχρονα μέσα που διαθέτει ολόκληρο των κώδικα Venetus A, με στόχο να τον καταστήσει διαδικτυακά προσβάσιμο.[4]
1. Bertrand Hemmerdinger, Le Venetus A de l'Iliade et le scibe Ephrem, στο "Sur deux manuscrits grecs (Venetus A de l'Iliade - Laurentianus XXXII 2 d'Euripide)", Revue des Études Grecques, tome 69, fascicule 326-328, Juillet-décembre 1956. pp. 433-435.
2. Anthony Grafton/ Glenn W Most/ Salvatore Settis, The Classical Tradition, σελ. 126, Harvard University Press, 2010.
3. Jean Baptiste Gaspard d'Ansse de Villoison, Ομήρου Ιλιάς συν τοις σχολίοις - Homeri Ilias ad veteris codicis veneti fidem recensita. Scholia in eam antiquissima ex eodem codice aliisque, nunc primum edidit cum asteriscis, obeliscis aliisque signis criticis. Φωτοτυπία έκδοσης
4. Center for Hellenic Studies (CHS).
 |
| Κώδικας Venetus A |
Στον Venetus A, εκτός από το αρχαίο κείμενο της Ιλιάδος, συμπεριλαμβάνονται εκτεταμένες συλλογές σχολίων και σημειώσεων αλεξανδρινών λογίων, καθώς και αποσπάσματα από την Χρηστομάθεια του Πρόκλου στα οποία σώζονται σύντομες περιλήψεις των χαμένων ποιημάτων του Τρωικού Κύκλου.
Τον Venetus A "ανακαλύψε" στην Μαρκιανή Βιβλιοθήκη ο Γάλλος φιλόλογος Ζαν-Μπατίστ ντε Βιλουαζόν και τον εξέδωσε το 1788 στην Βενετία.[3] Στην περίφημη αυτή έκδοση βασίζονται έκτοτε όλες οι μεταγενέστερες εκδόσεις της Ιλιάδος. Τα τελευταία χρόνια το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ σε συνεργασία με την Μαρκιανή βιβλιοθήκη φωτοτύπησε με τα σύγχρονα μέσα που διαθέτει ολόκληρο των κώδικα Venetus A, με στόχο να τον καταστήσει διαδικτυακά προσβάσιμο.[4]
1. Bertrand Hemmerdinger, Le Venetus A de l'Iliade et le scibe Ephrem, στο "Sur deux manuscrits grecs (Venetus A de l'Iliade - Laurentianus XXXII 2 d'Euripide)", Revue des Études Grecques, tome 69, fascicule 326-328, Juillet-décembre 1956. pp. 433-435.
3. Jean Baptiste Gaspard d'Ansse de Villoison, Ομήρου Ιλιάς συν τοις σχολίοις - Homeri Ilias ad veteris codicis veneti fidem recensita. Scholia in eam antiquissima ex eodem codice aliisque, nunc primum edidit cum asteriscis, obeliscis aliisque signis criticis. Φωτοτυπία έκδοσης
4. Center for Hellenic Studies (CHS).
"Αγρέας"
(Το άρθρο αναρτήθηκε από τον υπογράφοντα και στην ελληνική Βικιπαίδεια)
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)